Papeis da Academia 2019

Ver Papeis da Academia 2019

Queridas amigas e amigos,

É un pracer poder presentar un ano máis os Papeis da Academia. Os Papeis supoñen o  balance  dun ano de audiovisual no que compartimos logros e inquedanzas, resumimos a actualidade das actividades da Academia e ilusionámonos co que virá no vindeiro ano. Pero este ano non é un ano máis, é un ano no queo noso audiovisual acadou un meirande recoñecemento, tanto nas salas como nos festivais e nos grandes mercados. Sabemos e adoptamos no noso discurso diario que a maneira de ver e de facer audiovisual está a mudar, pero os nosos traballos xa forman parte das platamormas globais,dando así un paso máis  na construcción dun futuro. Por iso este ano más que nunca os Papeis da Academia deben ser un motivo de celebración.

E non podemos falar de futuro sen ter en conta á nosa xuventude. Por iso o tema principal dos Papeis da Academia deste ano é o audiovisual na educación. Nos últimos anos estivemos a desenvolver iniciativas co fin de crear este vínculo, traballando co alumnado en centros de ensino e escoitando as necesidades dos docentes. Resultou un diálogo gratificante e xuntos atopamos motivacións comúns. As variadas temáticas dos traballos do noso audiovisual fomentaron valores, formaron novos espectadores con sentido crítico, capaces de escoitar e compartir, e achegouse o talento galego ás aulas, e quizáis, e así o esperamos, espertamos o talento deses nenos e nenas que nuns anos formarán parte das páxinas destes Papeis da Academia.

Na Academia Galega do Audiovisual organizamos un total de 37 actividades longo de todo este ano, e aínda que o número de actividades é inferior a outros anos, logrouse aumentar a asistentencia as actividades. Isto non sería posible sen o indispensable traballo e o esforzo dos nosos colaboradores e do equipo da Academia e sen o apoio das institucions colaboradoras.

Grazas a todos os que cada ano facedes posible que a ilusión siga nas nosas pantallas.

Desde a  directiva desexámosvos un moi feliz 2020.

Vós sodes o audiovisual galego.

Pepe Coira, Sonia Méndez, Óscar Cruz, Saamira Ganay, Isabel Naveira, Susana Veira, Xavi Font, Carmen Méndez, Álvaro Pérez Becerra e Ana Míguez.
Xunta directiva da Academia Galega do Audiovisual.


Benvida da directiva 2020

Ola. Velaquí unha nova entrega dos Papeis da Academia, unha iniciativa que arrincou no 2006 para ir contando anualmente algo do que somos e do que facemos. A Academia Galega do Audiovisual ten entre as súas funcións principais favorecer o coñecemento do noso labor, e estes Papeis contribúen, modestamente, a cumprir esa encomenda.

Dicía Buñuel nas súas memorias que, logo de morto, gustaríalle erguerse da tumba cada certo tempo, ir ao quiosco, mercar os xornais, ver como seguía o mundo e volver para a tumba. 

Os xornais non se fan para ser documentación histórica, pero acaban séndoo, inevitablemente. Algo semellante pasa cos nosos Papeis. Dalgún xeito, naceron para ser fitos que de ano en ano vaiamos chantando no camiño, de maneira que quede testemuña do rumbo que o noso colectivo vai trazando: O que fixemos e pasou no ano que remata, o que contamos que pase o ano por vir, o que queremos ser, o que somos, o que nos parece ser. Miramos de preto o pasado inmediato, o presente, o mañá que supoñemos á volta da esquina. É unha ollada tan próxima que probablemente non sexa a máis nidia. As cousas adoitan verse mellor cunha certa distancia. Pero tempo haberá para volver a vista e ter unha mirada de conxunto. De momento, e non é pouco, o que podemos ofrecer é o que aquí e agora facemos, sentimos, vivimos, e deixar constancia. Será unha mirada menos nidia, pero máis sentida. 

Por obvias razóns, este ha ser un ano difícil de esquecer. Cada ano nos cambia, pero con poucos coma este o notamos tanto. O ano en que a suspensión dunha rodaxe pasou de ser unha catástrofe infrecuente a unha posibilidade que contemplar; o ano en que o público das salas de cine e dos festivais tivo máis dificultades ca nunca para acceder; o famoso ano 2020.

Estes Papeis contan algo de todo iso que nos pasou a todos. E contan algo mellor. Que, con todo, demos feito para distribuír, estrear, posproducir, rodar e desenvolver proxectos de entretemento, documental ou ficción. Proxectos grandes ou pequenos. Proxectos cociñados a lume manso ou froito da urxencia por contar. O caso é que seguimos adiante.

E porque existimos existen os Papeis da Academia

Pepe Coira, Óscar Cruz, Xavi Font, SaamiraGanay, Carmen Méndez, Sonia Méndez, Ana Míguez, Isabel Naveira, Álvaro Pérez Becerra e Susana Veira.

Xunta directiva da Academia Galega do Audiovisual.


O impulso dos novos formatos e modelos de distribución

Durante os meses de duro confinamento e, sobre todo, na posterior desescalada foron aparecendo en Televisión Española e en diversas plataformas de pago (HBO, Netflix) series artelladas durante o confinamento e sobre el. Isto implicou a redución de tempos nos procesos de escritura, improvisación, gravacións caseiras (que, por sorte, deixaron de ser a única alternativa) e moita inventiva e humor. Porque todo hai que dicilo, os contidos de nova creación que poidemos ver na corentena en Galicia tiraban bastante cara a comedia. En Galicia, por exemplo, entretivémonos moito co personaxe de Chani que creou Federico Pérez, e co que se dedicou a facer resumos tenros e retranqueiros das fitas audiovisuais máis importantes destes últimos anos, como este de O que arde, e tamén apareceron miniseries como Fin, realizada por Lucía Estévez xunto a María Vázquez e Víctor Duplá

https://www.youtube.com/watch?v=mLd846BNvIQ

Con todo, o interese desta época está en atender, en paralelo a como se reflicte a nova realidade, aos novos formatos e ferramentas empregados pola xente que crea contidos en Galicia. Por exemplo, o presentador Adrián Díaz emitiu en rigoroso directo pola plataforma Twitch o late night Hai Corentena, co obxectivo de entreter e facerlle pasar mellor o tempo aos seus seguidores. Fíxoo de luns a sábado polas noites, desde finais de marzo a mediados de maio, cos seus colaboradores e convidados participando desde as súas casas, ao ser imposible darlle continuidade ao formato gravando máis programas de Hai caldo, que se emitiu de febreiro a comezos de abril na Televisión de Galicia (que, pola súa parte, tamén reforzou a súa presenza na rede coa iniciativa Fluxos G, que permite que a web da corporación sirva de plataforma de streaming para eventos culturais). Hai corentena foi así pioneira en ofrecer contido exclusivo en galego nesta rede.  

Mais seguramente os que mellor convertiron as carencias en oportunidade foron os cómicos Xosé A. Touriñán e David Perdomo, que empezaron a facer directos improvisados en Instagram os primeiros días do confinamento de marzo, e acabaron converténdoos nunha cita diaria (ou máis ben nocturna) con milleiros de fans cos que se conectaban nesta rede desde a súa casa. Isto desde logo favoreceu o éxito de Somos criminais, o espectáculo teatral do propo Touriñán con Carlos Blanco, no seu salto audiovisual e comercial á rede. Producido por Ainé (con Álvaro Pérez como director de contidos e publicidade), lanzouse a internet para ofrecer unha función única gravada, desde a súa web, que permitía a súa visualización desde calquera dispositivo ou SmartTV, con aforo limitado e a un prezo de 5 euros. A proposta contou cun equipo de doce persoas, incluíndo a Lucía C. Pan como directora de fotografía ou ao dramaturgo e actor Tito Asorey como director de escena. Asorey xa ocupara ese rol na xira física de Somos criminais, que se converteu no espectáculo con máis entradas vendidas na historia do teatro galego, e a posta en marcha desta experiencia exclusiva foi tamén moi exitosa: vírona en liña máis de 10.000 persoas en 47 países. O seu caso demostra que se abre unha nova vía para chegar a outros públicos e traspasar fronteiras, a través de solucións profesionais innovadoras na rede, sexa con contidos específicos ou coa adaptación de contidos xa testados noutros formatos. Incluída a participación directa dos protagonistas comentando en directo a función co publico.

Precisamente en relación a explorar formatos diferentes, o éxito de Somos criminais chegou tamén aos autocines de verán, un espazo que vale, non é en liña (salvo que contemos as que marcan onde aparcan os coches), pero que polas circunstancias deste ano pasou a ser unha alternativa en auxe á que se acolleron moitos concellos galegos para levar oferta cultural con seguridade a un público desexoso dela. Trala emisión en rede, Ainé recibiu moitas propostas de asociacións e concellos de todo o país para incluír a función nese formato audiovisual dentro das súas programacións. Outra das películas galegas deste ano, María Solinha de Ignacio Vilar, estreábase en xuño nun autocine de Verín. A Mancomunidade de Municipios Arousa Norte puxo en marcha un autocine itinerante, o Lúa Chea Autocine, que pasou por municipios como Boiro, Rianxo, Ribeira ou A Pobra do Caramiñal, achegando ao público películas galegas como Eroski Paraíso ou O que arde. Tamén apareceron propostas para o establecemento de autocines fixos en Vilagarcía de Arousa da man de empresas como Mr Misto Pro, polo que se cadra a tendencia se mantén no tempo.

Tamén no referente á exhibición de contidos audiovisuais de pago, pero nesta ocasión desde a diáspora, o Galician Film Forum de Londres retomaba a súa programación en novembro adaptándose ao novo contexto coa proxección en liña de Eroski Paraíso, a través da plataforma Vimeo on Demand, despois de ver a súa actividade interropida en abril pola covid. Deste xeito, este espazo que naceu co fin de programar cine galego en Inglaterra “sen recurrir a trampas e piratadas” conseguiu tamén continuar coa súa labor de cara ao futuro e superar para o público que non vive en España as limitacións de acceso a algunhas plataformas radicadas no Estado. A medio prazo continuarán traballando desta maneira ante a imposibilidade e incerteza do formato presencial, e incluso comentan que cando as cousas se normalicen acabarán por integrar actividades online dentro da súa programación.

https://twitter.com/Xan_Guindan/status/1332762818211360768

Os que máis se tiveron que afanar para adaptar rapidamente os seus contidos á rede foron moitos dos festivais galegos, logo de verse cancelados en marzo. Moitos deles combinaron formatos duais, axudados e respaldados por plataformas instauradas a nivel estatal como Filmin (caso de Curtocircuíto ou Play-Doc) e utilizando as redes para achegar ao público a eventos. Outros, como o (S8) Mostra de Cinema Periférico da Coruña, elaboraron contidos especiais gravados ad hoc para emitir en streaming durante os días da mostra, combinándoos con proxeccións presenciais reducidas. O Carballo Interplay, o festival de contidos dixitais, foino este ano máis ca nunca, xa que a evolución da crise o obrigou a achegar toda a súa programación a través da rede, acadando as 23.000 visualizacións nesta primeira edición 100% online. Por último, festivais como o de Cans probaron a combinar proxeccións físicas e pases online da súa Sección Oficial con posterioridade á súa celebración. Fixérono a través da súa páxina web coa plataforma Vimeo, e cobrando unha entrada de dous euros por cada un dos tres bloques. Tamén colaboraron con VINTE para proxectar cinco pezas da sección Camadas Deleite, que puideron verse de xeito gratuíto durante unha fin de semana no medio dixital.

https://www.youtube.com/watch?v=hC-p23G_cQk

As cifras e audiencias demostran, polo tanto, que hai interese e público con gana de consumir contidos online, e tamén que, a pesar do abrumador da oferta de acceso gratuíto, hai xente disposta a pagar por acceder a eles, tanto no cine como na música, que se apoia máis ca nunca no audiovisual para xerar contidos específicos. Dentro desta disciplina, por exemplo, creáronse alternativas como a de Musgo, que se convertía ao formato en liña presentándose nas redes coa seguinte descrición: tres sedes, tres concertos, un escenario na nube. Deste xeito, presentarónse os espazos pero non se deron a coñecer as artistas do cartel ao completo ata o momento da emisión. Na mesma liña, pero experimentando coa emisión de directos de pago, traballa o proxecto A Ponte dos Concertos, no que o estudio de Tomás Ageitos dispón o seu espazo e ferramentas para que calquera grupo que queira poida tocar e emitir a súa música aos fogares do público sen intermediarios. Como indicaba nunha entrevista con Nós Diario, o técnico de son creou, diante da imposibilidade de facer concertos en directo, un reprodutor propio e unha pasarela de pagos exclusiva ou unha sala de conversa para que o público interactuase tamén en directo, conseguindo así saltar intermediarios prefixados como YouTube. En definitiva, a cabeza non para e desta fase (que calquera espera que sexa pasaxeira) poden saír ideas das que tomar boa nota no futuro.

https://www.youtube.com/watch?v=xMraEB56QZw


Manuel Precedo, cineclubista

En 2020, o Cineclube Padre Feijoo cumpriu 50 anos. Como saberá calquera persoa que participe no asociacionismo cultural, isto é motivo para unha celebración por todo o alto, pero ao final as circunstancias cadraron un pouco mal, como saberá calquera persoa, en xeral. O seu presidente, Manuel Precedo, explica, por exemplo, que contaban coa visita de Esteve Riambau, o director da Filmoteca de Catalunya, para un encontro con cineclubes de Cataluña, de Portugal e de Galicia: “Sabíamos que tiña moi bos recordos porque o primeiro “bolo” que fixo foi en Ourense, co Cineclube Padre Feijoo daquela, no ano 73, cando se fixeran as segundas Xornadas do Cine das Nacionalidades”. Finalmente levárono a cabo en setembro, pero foi “un pouco fracaso, porque ademais coincidiu que subían moito os casos”, e tamén planificaron concertos que non puideron facerse.

Con todo, mantiveron algunhas das ideas centrais do aniversario: volveron proxectar Nueve cartas a Berta (o filme co que iniciaran as proxeccións en 1970), homenaxearon a socios e socias históricas do Cineclube e están a desenvolver o ciclo “50 anos, 50 filmes”, cunha chea de clásicos máis e menos recentes. Ademais, este decembro combinan esas proxeccións con sesións nas que colaboran co CGAI, as do Festival AMAL en Ruta ou o seu Ciclo de Outono en Ribadavia, no que proxectan na Igrexa da Magdalena desa vila.

Ao mesmo tempo, a distribución en liña (que está a presentarse a miúdo como complemento ou alternativa mentres as presenciais non sexan posibles) non ofrece en xeral opcións viables para unha actividade non comercial e que ten un carácter marcadamente local: “é complicado que nós defendamos a vía streaming como posible solución, primeiro porque hai unha dificultade tecnolóxica, xa que tes que depender sempre de terceiros, e despois porque ti non tes os dereitos dos filmes”. Aínda así, na súa traxectoria o traballo do Cineclube Padre Feijoo á hora de dar acceso a filmes non só se deu nas proxeccións en sala, senón tamén, por exemplo, nunha labor de arquivo de traballos audiovisuais feitos en Ourense que van achegando á biblioteca pública da cidade. Precedo vincula isto con iniciativas online como Flocos.tv, e reivindica a posibilidade de que as institucións fomenten este tipo de opcións: “A administración ten os cartos suficientes; se a FECIGA tivese cartos suficientes, ao mesmo nivel que está a federación catalana, por exemplo, ao mellor podía facelo, pero para un cineclube pequeno véxoo inviable”.

Polo de agora, cineclubes como o Padre Feijoo seguen entón cunha labor fundamental, que é a de chegar onde non chega o circuíto convencional do cinema. Isto sucede no sentido xeográfico pero tamén no do tipo de cinema que proxectan, como indica Precedo ao sinalar a posibilidade de que os cineclubes fagan circular “traballos que non teñen distribución comercial, pequenas obras que se fan en Pontevedra, en Ourense, en Lugo… que sempre quedan como algo local e despois non circulan”, pondo o exemplo de Mutantes, o filme de Álvaro Larriba sobre o Liceo Mutante. De cara ao ano que vén, espera poder retomar a idea do encontro de cineclubes, para poder poñer en común as formas de traballar e trazar colaboracións tamén con outras entidades que traballan nas canles de distribución alternativa. “Eu creo que dos encontros sempre hai unha sinerxia que se pode aproveitar, dicir “que ben fan os de Girona, podemos facer o mesmo”. Facer o encontro é frutífero, o malo é levar o traballo de facelo. Tentarémolo se as cousas veñen mellor que ata agora”.



Ángel Sánchez, director de festival

O 2020 foi para os festivais galegos do audiovisual un ano de aplicar a inventiva para adaptarse a un contexto tan cambiante. “En Proxecta somos dezaseis festivais”, explica Ángel Sánchez, presidente da Coordinadora Galega de Festivais de Cinema (Proxecta) e co-director do Play-Doc de Tui. “No formato híbrido fomos cinco festivais (Curtocircuíto, S8, Play-Doc, Cans e a MICE). Outros optaron por un formato eminentemente presencial, como Cineuropa, o FICBUEU, o Curtas Festival do Imaxinario, o Galician Freaky Film Festival, Intersección ou o VIA XIV de Verín, e o Carballo Interplay tivo que reformularse na última semana como 100% online”. O festival Novos Cinemas está previsto para este decembro nunha situación aínda incerta, e a ChanfainaLab ou o FanCine de Lemos suspendéronse este ano. O balance é, como pasa no sector en xeral, desigual, con moitas fortalezas pero tamén debilidades transversais. “Creo que imos por diante, que os eventos culturais demostramos profesionalidade, capacidade de ser vangardistas, de xerar espectadores críticos e polo tanto unha sociedade moito máis rica… E desde as administracións subestímasenos un pouco, polo que temos que facer bastante pedagoxía. E niso estamos cando constituímos entidades como a coordinadora, como Proxecta ou como Pantalla a nivel estatal.”

No que se refire a Play-Doc, mantiveron unha asistencia presencial de 1.800 persoas (no contexto dunhas reducións de aforo do 70%) e chegaron a 15.000 máis a través de Filmin, onde complementaron o programa de novidades coa recuperación de retrospectivas nas que en anos anteriores achegaran ao público a obra de Les Blank, Ross McElwee ou Dominic Gagnon. “Para nós a experiencia efémera dun festival presencial, nunha sala de cinema, en comunidade, é insubstituíble. Outra cousa é que poidas combinar. A parte virtual dáche a oportunidade de expandirte a un público máis amplo que non ten a capacidade de estar alí”. O contexto acelerou así a virtualización dalgúns eventos e abriu novas posibilidades para eles, entre as que Ángel Sánchez destaca a de rexuvenecer os públicos, a do live streaming que achegue a profesionais para experiencias en directo nas que outra maneira non poderían participar, e “unha oportunidade de retorno económico, de monetizar os contidos para que sexan unha oportunidade de financiamento”.

 

De todas maneiras, Ángel Sánchez insiste na dificultade de continuar a avanzar, no cualitativo e o cuantitativo, se as estruturas dos festivais continúan a ser fráxiles, e pon en contraste a importancia dos festivais no crecente prestixio do cinema galego nos últimos anos (“estamos acorde cunha gran xeración de creadores audiovisuais que medraron ao carón destes festivais e que se retroalimentaron con eles”) cunha implicación por parte das institucións que é desigual, e que no contexto actual é crucial. Con todo, a labor de Proxecta axuda a operar nesta situación: “Dun tempo a esta parte conseguimos ser asesores na redacción das axudas da Xunta, mellorar as bases… Estamos tamén elaborando estudos internos de impacto, de análise das nosas estruturas, do impacto económico que xeramos…”. A participación de Proxecta na recén creada federación que une ás coordinadoras do Estado, Pantalla, pode abrir no futuro próximo unha etapa de maior unidade e capacidade de presión para o sector. Polo de agora, o traballo segue e Play-Doc vén de abrir as inscricións de filmes a competición para a súa edición de 2021.



Milo Baños, distribuidor e exhibidor

A web de Baños Films presídea unha sorte de lema: “O cine evoluciona. Nós evolucionamos con el”. Activa desde 1953, esta empresa dedicada á distribución e a exhibición viu pasar unha boa parte dos cambios e crises que, cada certo tempo, asustan á cinefilia e á industria, e seguramente iso fai que hoxe Milo Baños observe a situación do seu oficio coa preocupación que dá estar no peor momento da historia en termos económicos, pero tamén con certa esperanza: “Non estou baseándome en ningún dato empírico, pero creo que o cine vai volver traballar. O cine pasou por crises importantísimas, anunciouse a morte do cine en multitude de ocasións e o cine segue tendo o seu espazo. Pero si que é certo que ao mellor as regras do xogo van variar”.

Nestes últimos meses, de feito, practicamente non fixeron outra cousa que variar, e o traballo actual de Milo está marcado pola incertidume e a necesidade de actuar con dinamismo. “Imos adaptándonos no día a día. A min hoxe chámanme e dinme que hai unha estrea a próxima semana e xestionámola. Poden chamarme pasado mañá e dicirme que se anula, e anulamos a estrea. Estamos improvisando constantemente en función de como van tomándose medidas e dos números da pandemia”. Con todo, precisamente por esas medidas a carga de traballo é menor: hai menos estreas e menos espazos para acollelas. Desde Baños Films xestionan a exhibición en catro locais municipais que agora mesmo están pechados, e Milo comenta o ambiente dramático da situación: “Antes da chegada da pandemia proxectaban en Galicia 36 complexos. Esta fin de semana [a do 15 de novembro], de vinte e oito complexos que reabriran pecharon oito. Catro o venres e catro o domingo. E os que non pecharon reduciron pases e pecharon salas”.

De cara a como se artellarán esas regras de xogo no futuro, Milo non ve unha ameaza nas plataformas dixitais: “é normal que aparezan e temos que convivir uns con outros”. Si que observa que o mercado en xeral vai cada vez máis rápido e que o peso desa publicidade constante se deixa notar no cine: “Unha película antes aguantaba perfectamente en cartel meses, incluso. Hoxe por hoxe, unha película que ten un mes é unha película vella, por desgraza”. Ademais apunta que algunhas empresas de distribución contaban con estruturas febles e iso podería facer que non superen esta crise: “As majors, de quince anos para aquí, coparon practicamente todo o mercado. En agosto do ano pasado houbo unha semana na que o 75% da recadación foi dunha soa distribuidora, que era neste caso unha multinacional. Cada vez tes menos posibilidades de lograr estrear”.

Con todo, non todo son problemas, e Milo tamén destaca a aparición nos últimos anos de salas en varias cidades que xeraron un espazo para o cine autoral e alternativo ou como, no medio de todos os cambios e ameazas, o cine acaba tamén adaptándose e conservando sempre o seu espazo. “Eu penso que as películas nacen para verse nunhas condicións concretas, nunha pantalla grande, cunhas butacas boas, o son…”, apunta Milo. “É unha forma máis sinxela de imbuírse totalmente dentro da temática da película, que é moi difícil de conseguir nun domicilio. E en último termo, o cine tamén é un acto social. Ti podes tomar unha Coca-Cola na túa casa e unha Coca-Cola no bar cos teus amigos. Na túa casa vaiche saír tirada de prezo e no bar vaiche costar seis veces máis, pero aínda así vas ao bar. Pois o cine eu creo que tamén é un pouco o mesmo”. En definitiva, as posibles alternativas ao cinema non ofrecen o mesmo, así que hai motivos para confiar en que esta crise sexa, como as anteriores, pasaxeira.



Alicia Dapena, técnica de vestiario

“Tivemos a sorte en Saturna de non parar desde que coñecimos o maldito covid, e iso non vai cambiar a ilusión que temos cada vez que estamos diante dun guión”. Alicia Dapena explica que a parte creativa do seu traballo segue a ser a mesma. Ela e a súa irmá e socia Lola seguen a imaxinar o vestiario que axudará a construír a cada un dos personaxes, e seguen a atender aos estilismos que atopan en calquera contexto por se fosen útiles: “Non podo evitalo, vou pola rúa e teño que estar sempre reparando no que levan os demais. Dá igual que sexan cousas raras ou non raras; de súpeto reparo nun veciño e é “isto que ben me vén para Cayetano”. É como cando vou a un museo, miro os cadros e no que máis me fixo é na indumentaria”.

 

O que non segue a ser o mesmo é a parte práctica, tanto no que se refire a conseguir o vestiario como a traballar con el nunha rodaxe. Nos últimos meses, Saturna participaron na gravación da segunda tempada de Hierro, na do filme Cuñados ou na da serie Chegar a casa, e atopáronse con problemas que antes non tiñan, como as dificultades para viaxar ou a lentitude dalgúns procesos: “Un método de traballo que moitas veces utilizamos, que é ir a un centro comercial, porque concentra tendas nun pequeno espazo e sempre imos escasas de tempo, agora ten problemas. Ademais do medo que hai ás veces, ti non podes acceder a caixa da maneira que o facías antes, e xa non digamos cando tes que cambiar as tallas”. Ao manipular a roupa, tamén aparecen outras necesidades, xa que agora, por exemplo, hai que intensificar os lavados e a desinfección ou vixiar a separación das prendas do reparto: “Necesitamos felpudos, necesitamos plastificar toda a roupa separada… Tonterías como que antes os zapatos, cando ían nun camión ou iamos nunha furgoneta dunha localización a outra, ían mesturados, pois agora levamos un tupper para cada personaxe”. Xa que logo, as tarefas técnicas de vestiario exemplifican a tendencia xeral a que as producións audiovisuais precisen agora máis recursos, e tamén a aprendizaxe de novos métodos de traballo.

 

“Creo que nos humanizamos todos moito, que entendimos todos que había que coidarnos uns a outros, que é algo que sempre procuramos facer pero que de súpeto era como… máis familia”.

 

A maiores de todo isto, Alicia comenta que volver ao traballo nun contexto tan complicado e incerto (sobre todo no caso de Hierro, por ser das primeiras producións en volver) tamén fixo que os equipos estivesen especialmente pendentes de coidarse uns a outros. “Foi moi particular porque a sensación era para todos complicada, nova e descoñecida. Houbo algunha persoa do equipo que non se puido reincorporar, porque tiña un familiar en situación de risco… Creo que nos humanizamos todos moito, que entendimos todos que había que coidarnos uns a outros, que é algo que sempre procuramos facer pero que de súpeto era como… máis familia”. Ao mesmo tempo, tamén sinala que a sensación naquel momento foi de “privilexio” por poder “comezar a rodar nun momento no que a xente estaba metida na casa sen poder traballar, pedindo axudas…”. Polo de agora Saturna seguen con ese privilexio de poder estar a traballar “coma tolas” e coa mesma ilusión, sempre tendo en conta o incerto do contexto. Mentres se achega a oportunidade de ver nas pantallas o seu traballo en Hierro, Cuñados, Chegar a casa ou Ons, ocúpanse tamén do vestiario de O charco de Ulises (a vindeira produción propia do Centro Dramático Galego) e rodarán con Portocabo e SPi a segunda tempada de Auga seca no 2021, “que espero que sexa o ano da non-pandemia”.



Lidia Fraga, guionista

O de Lidia Fraga é un deses casos afortunados dentro do audiovisual neste ano: “Eu tiven moita sorte e o certo é que non parei de traballar. Xa digo, pilloume toda a pandemia e todo o confinamento traballando, e de momento sigo”. Agora mesmo o seu proxecto máis inmediato é Método criminal, a nova serie de Voz Audiovisual, que poderá verse na Televisión de Galicia nuns meses. “Foi toda unha aventura sacar esta serie. Empezamos a deseñala en febreiro, e durante todos estes meses, ata chegar aquí, foi complicado. Non sabiamos que ía pasar, se finalmente se podería facer ou non… E a verdade é que é un orgullo contar cos técnicos que temos en Galicia, porque todos responderon moi ben”. O argumento do proxecto promete: Damián Canosa ten que facerse cargo do negocio ilegal da súa familia, o narcotráfico. Pero non sabe nada do negocio e, para converterse nun líder temido e respectado, como Carmelo Matalobos, busca a axuda de… Luís Iglesia, o actor que lle deu vida.

 

Non é o único traballo de Lidia Fraga emparentado cos fenómenos de culto da ficción galega. Nos últimos meses, viviu o final de Serramoura, na que participou durante cinco anos, pero tamén o nacemento do seu spin-off, A lei de Santos. “Para min foi un luxo traballar en Serramoura. Primeiro, por traballar nunha serie que ten unha audiencia tan fiel e que gusta á xente, e tamén porque a nivel profesional, a nivel creativo, permitiume facer moitas cousas. Para min foi unha mágoa que rematara. Pero xa non cabían máis cadáveres nesa vila”, comenta rindo. En canto á nova serie, apunta que foi algo “moi natural”: “A verdade é que Santos é un personaxe moi querido por todos os espectadores e co que tamén gozábamos moito escribindo. Sabíamos que non podía ser exactamente como Serramoura (e de feito as series non teñen nada que ver en canto a ton), pero si é certo que nos saiu unha cousa moi divertida, moi lixeira e con corazón. Un pouco gamberra, como é o personaxe. E a verdade é que foi unha sorpresa moi grata que á xente lle guste e que estea funcionando dentro do que cabe”.

De cara ao que está por vir, Lidia Fraga sinala o interese que ten unha situación tan insólita como a da pandemia para alguén que se dedica á escritura, polo que ten de presentar unha nova realidade, sexa para reflectila ou para evadirse dela: “Creo que a xente ten ganas dunha vía de escape, pero é necesario contar tamén o outro. Queremos estar informados e que nos conten historias humanas que nos conecten con outras persoas e con todo o que pasou, pero polo outro lado hai xente que quere fuxir nun determinado momento, e precisas un pouco de luz na túa vida”. Con todo, ao mesmo tempo non deixa de sinalar o golpe que supuxo para a profesión e os riscos que presenta para o audiovisual galego, e en particular o que se fai en galego, para o que considera que é vital que os gobernos se impliquen a través de axudas: “Penso que é un milagre facer os produtos que facemos cos orzamentos que temos, que son moi axustados. Todo isto provoca que teñamos que axustar aínda máis. Igual outras producións a nivel nacional non teñen tanto problema porque teñen máis cartos, pero nós, o audiovisual en galego, si que temos esa espada de Damocles que é tentar axustarnos aos presupostos”.

 



Xúlio Abonjo, actor

Nestas últimas semanas houbo quen tivo xa oportunidade de ver en pantalla grande a Xúlio Abonjo en Ons, o novo filme de Alfonso Zarauza, que vén de pasar polo Festival de Sevilla, por Cineuropa, polo Culturgal ou por Márgenes, e que chega ás salas de cine o 18 de decembro. É unha máis na serie de colaboracións entre o actor e o director, logo da serie O Nordés, Os fenómenos ou Encallados (onde Abonjo interpretaba, precisamente, a Zarauza), pero a situación fai que esta estrea teña, entre a alegría, un punto triste. “Eu a Zarauza sempre lle digo que eu non podería ser director. Ter que esperar cinco anos para facer unha peli… eu é que me derrubaría polo camiño. E se finalmente fas unha película en Ons que quedou preciosa, e cando podes gozar de que a xente a vexa, das reaccións, vén todo isto e as restriccións son unha cousa sobreactuada…”, comenta, expresando a súa frustración polo estrito das medidas de aforo para os eventos culturais. 

 

A pesar de atoparse de actualidade por traballos como Ons ou o final de Serramoura, onde interpretou ao sarxento Roi Quiroga, a principal actividade profesional de Xúlio nos últimos meses foi facer probas. “Eu antes da pandemia si pillei unha boa racha de curro, e en canto empezou isto púideno levar mellor porque tiña un peto e puiden ir ao paro, así que entón máis ou menos estiven cuberto”, explica. Con todo, si que participou nas rodaxes dun anuncio, un programa de televisión e un episodio de Mataría, a microserie de Javi SeGa e Pedro Brandariz. Preguntado polos posibles riscos nun traballo como a interpretación, que implica a miúdo o contacto físico, explica que na súa experiencia non sentiu inseguridade ao estar nun entorno controlado e con protocolos, aínda que si que sinte nalgún caso incomodidade por outras persoas do equipo: “A min non me importa estar un momento con máscara e outro sen ela para que me maquillen, o problema ao mellor é para a maquilladora ou o maquillador, de estar tanto tempo. É como pasa con outros traballos: eu cando vou ao super vou cinco minutos, pero imaxino que a persoa que está na caixa toda a xornada de traballo…”.

 

Precisamente a cuestión da solidariedade entre traballadores xorde ao falar con Xúlio Abonjo sobre a súa participación nas protestas do movemento Alerta Vermella, que defende o traballo da industria do espectáculo e os eventos. Ao seu ver, a solidariedade entre o común dos traballadores a miúdo non se estende á xente que traballa na cultura. “Nas protestas parece que quedamos un pouco sós, que é unha cousa que comemos e bebemos nós entre nós. Parece que toda a xente da TVG vivimos na mesma casa”, comenta rindo, “e estamos alí facendo series e películas pero logo cando protestamos a xente pensa ‘iso non vai comigo’”. Quizais unha situación extrema como a da pandemia, onde o consumo cultural foi máis intenso ca nunca, faga que esta sensibilidade cambie. Mentres tanto, o traballo segue, e o ano que vén veremos a Xúlio en ¿Qué hicimos mal?, filme que dirixe, escribe e protagoniza Liliana Torres.

 



Paula Cons, directora

Paula Cons leva este ano unha boa recua de entrevistas enriba. É habitual que unha directora as teña despois dunha estrea, pero no caso de A illa das mentiras parece que se xuntou o interese que creou o propio filme co que creou o seu percorrido (por plataformas, festivais e salas) nun momento de incerteza. No momento de estrearse en Filmin, no mes de xullo, os medios “volcáronse absolutamente”, como indica a cineasta. “A xefa de prensa dicíame: ‘estou traballando tanto como cunha presentación en cines’. Eu non sei cantas entrevistas puiden facer, por todos os medios, cando xa vexo que Julia Otero di que si, Hoy por Hoy, La Sexta, informativos… digo ‘ui, madre mía!’. Mestúranse moitas cousas: había moita gana de apoiarnos todos a todos, o tema histórico da película convírtea nun tema moi interesante, ao sacar a luz uns feitos esquecidos, o tema mulleres…”. Chegado agosto, a película era a terceira máis vista na plataforma, e a primeira entre as españolas, o que fixo dela de novo noticia e axudou ao seu percorrido en salas, abrindo un exemplo de compatibilidade entre a distribución en liña e a presencial: “O que che permite Filmin é non matar a película, loitar por que se vexa e sacar rendementos inmateriais, de prestixio, de visibilidade… e esta segunda vida que ten a peli nas salas, porque vén testada”.

Aínda así, logo de ter investido anos nun proxecto, sacalo ao mundo neste contexto leva consigo alegrías e rabias a un tempo, e tamén momentos estraños. “A primeira vez que vin a peli en público foi no Festival de Cans. Os comentarios que recibín polas redes eran todos boísimos, pero eran seguramente escritos media hora despois da peli… non era o contacto pel a pel”, explica Paula Cons. “En Cans, remata a película e vexo a todo o mundo superserio, agarrotado… eu quedei morta no primeiro momento. Coa máscara, ademais, non lle ves a cara á xente. Quedei rallada, e no pincho de despois veume unha xornalista: ‘Oes, que me dixeron que estás mal… a xente está flipada’. E digo ‘e entón?’. ‘Pois porque é unha peli dura, quedan agarrotados, conmovidos… ao mellor están case chorando ao rematar a peli’. E claro, iso foi o que descubrín”. Despois desta experiencia, nos numerosos coloquios arredor de A illa das mentiras nos que ten participado a directora, xa vai preparada para medir a reacción do público na época das máscaras. Con todo, a outras cousas é difícil acostumarse: “Cando non podes meter máis de trinta persoas nun cine é unha frustración”, comenta. “Ti sabes o que é estar a piques de entrar no coloquio e ver á persoa que está vendendo as entradas dicirlle que non a unha chea de xente? É dolorosísimo iso”.

Con todo, o percorrido do filme segue e, nun contexto de dificultade no que proxectar unha película pode ter un punto de aventura, o público parece ter renovado a paixón polo cinema nas salas, agora convertido nun ben escaso. “Aí atrás tiña un pase no cineclube de Cangas. Dixéronme que podían meter cen persoas. Cen persoas agora! E decidimos ir para adiante porque era ese venres famoso no que entraban as restricións ás 12 da noite. Dixeron ‘ti ves?’. ‘Eu vou. A morte’. Pero que pasou? Moitísima xente fóra, outra vez. A xente quedou ao coloquio e chegaron tarde ás casas por culpa diso. Se en circunstancias normais xa estás agradecida porque a xente vaia ver a túa peli, que lles dis? Señoras de oitenta anos, que pode pillalas o poli local de turno: ‘Señora, que fai pola rúa máis aló das once?’. Non hai palabras para agradecerllo”. Deixamos aquí testemuño das vivencias e o agradecemento de Paula Cons, e agardamos de cara ao futuro a chegada de proxectos nos que está implicada desde a produción, como A Cero.5 (Gonzalo Suárez) ou Dúas vellas, sete gatos e tres máquinas de coser (Marta Pérez), ou unha serie documental que dirixirá pero da que aínda é cedo para falar.