Mamen Quintas, produtora
“Durante o confinamento consumín moitísima cultura”, conta Mamen Quintas. “Dicíao o outro día nunha intervención: daste conta de que non vale de nada ter dous coches, unha moto, vinte e cinco abrigos e un chalé na praia. O que che vale é poder consumir libros, poder consumir música, poder consumir televisión… en calquera modalidade”. Ademais de consumir ela mesma esa cultura, na súa empresa Ficción Producciones, pasaron o confinamento tamén traballando para que o público tivese contidos. Como xa contamos, con 3caminos, iniciaron o retorno ás rodaxes en España despois da parada do estado de alarma. O que non contamos aínda foi que, durante ese tempo, continuaron tamén traballando en Fun polo aire, o espazo diario que presenta Susana López na Televisión de Galicia. “É un programa de servizo esencial porque é actualidade, e entón tivemos que continuar facéndoo, e nós encantados de facelo tamén con todas as medidas”, explica Mamen Quintas. A produtora comenta que unha parte do persoal dedicado á redacción ou a parte da produción puido teletraballar, pero o equipo de rúa e do plató non. Dentro deses protocolos, levaron a cabo probas constantes, tomas de temperatura, desinfección dos vehículos e dos aparellos, control da ventilación… “Non sei se foi sorte, pero non tivemos ningún contaxio neses equipos, que eramos setenta e tantos na serie e corenta no programa. Entón seguimos producindo, igual que outros sectores que teñen máis acumulación de xente ou máis dificultades de control. Se se fan as cousas dun xeito controlado e con agarimo iso pódese conseguir”, explica.
Con todo, o contexto da pandemia non debe ocultar tampouco a tendencia global destes últimos anos, que Mamen resume así: “Eu creo que en Galicia estamos nunha moi boa posición para o que son as series. O que está ocorrendo en Galicia desde hai uns anos é moi importante. Somos un foco importante para as plataformas e para as xeralistas, para outras comunidades que nos miran como dicindo ‘A ver, que pasa en Galicia, que se está facendo todo moi ben?’. Cada vez cren máis nas produtoras galegas… e aínda que non sexan produtoras galegas, tamén hai outras produtoras que veñen aquí, localizan aquí e focalizan aquí as súas rodaxes ou as súas historias, que é moi importante”. Non é complicado pensar en exemplos do crecente prestixio audiovisual galego, que se deixou ver na última década nos premios ao seu cinema e tamén se dá cada vez máis na ficción seriada, ata o punto de que pode deixar de ser noticia o carácter internacional de moitos contidos creados en Galicia.
O traballo de Ficción Producciones exemplifica ben esta tendencia. De cara ao ano que vén, Fun polo aire continúa, agárdase a citada estrea de 3caminos, e están a desenvolver máis contidos “na liña do que estamos tentando facer, moi potentes e de interese para grandes grupos, grandes distribuidores, grandes plataformas… para facelos desde aquí para o maior número de países do mundo”, como explica Mamen Quintas. O máis avanzado é a xa anunciada serie sobre a vida de Amancio Ortega para Amazon Prime Video. “Estamos escribindo guións aínda. Estamos avanzados, a nosa intención era rodar en febreiro pero retrasarémolo un par de meses, para non empezar sen estar seguros de ter unhas semanas por diante nas que poder rodar sen perigo. Tentaremos facer un pouco o que fixemos en 3caminos: manter un equipo illado, moi controlado, e facer todos os controis sanitarios que poidamos ter, porque todo apunta que en 2021 aínda teremos moitas boqueadas deste virus dando guerra”. Aínda que neste contexto sexa complicado predicir as boqueadas, polo menos xa vimos que en Ficción Producciones son quen de reaccionar con rapidez aos cambios, así que esperamos estar, de aquí nun ano, falando dos 8 episodios desta serie baseada na biografía sobre o empresario que escribiu Covadonga O’Shea.
O ano no que todo mudou, tamén para o audiovisual
O audiovisual na pandemia: adaptación, temores e retos de futuro
O noso sector, coma moitos outros, sufriu unha parada drástica na produción esta primavera, se ben o consumo audiovisual doméstico disparouse e con el algúns experimentos de produción de contido desde a casa. Os que máis sufriron, e aínda o están a padecer, son as salas de exhibición. Mais a pandemia trouxo cambios a todos os campos de traballo do audiovisual. Cales deles son circunstanciais e cales viñeron para quedar? Falamos con 8 profesionais da produción, a dirección, o guión, a interpretación, o vestiario, as salas comerciais, os festivais e os cineclubes para analizar que pasou neste 2020 e que pode pasar a partir de 2021.
“Se nos din hai uns meses que nos veríamos en Lisboa cuns homes vestidos con traxes de ciencia-ficción meténdonos un rollo polo nariz…”. No momento en que calquera de nós bote a vista atrás e lembre as expectativas que tiña para este 2020, probablemente terá unha sensación parecida á que describe a técnica de vestiario Alicia Dapena dun momento na rodaxe da serie Chegar a casa. Unha mestura entre a consciencia de que todo é moi estraño e a sorpresa (ou a admiración) pola capacidade que temos de adaptarnos a case calquera cousa. Á hora de facer balance do ano, é inevitable que os Papeis da Academia partan tamén desa sensación e se convirtan nos Papeis da Pandemia: un espazo para poñer en común a estrañeza e o complicado das condicións nas que o audiovisual galego desenvolveu os seus traballos ultimamente, e tamén para poñer en valor a imaxinación e as aprendizaxes que saíron delas. Todo elo sen esquecer, claro, unha mirada crítica desde a que apuntar os temores e as reivindicacións de cara ao que está por vir. Para construír ese espazo, xuntamos as opinións e experiencias de oito persoas de diferentes oficios e sectores, desde a interpretación á exhibición. O que contaron é o que segue.
Os problemas crecen
Chegado decembro de 2020, calquera sabe que a pandemia trouxo dificultades para moitas actividades, pero non sempre sabemos cales son en concreto, e antes de celebrar as solucións que se nos foron ocorrendo fai falla saber cales foron os problemas. Botando unha ollada, as consecuencias da covid-19 sobre os traballos do audiovisual parecen resumirse en dúas grandes cuestións. Por un lado están os cambios na maneira de levar a cabo eses traballos no día a día e, polo outro, os problemas para a propia existencia deses traballos nun contexto de fortes restricións para moitas actividades. “En canto ao método de traballo, eu xa levaba moito tempo teletraballando antes da pandemia, e nese sentido non notei ningún cambio, porque podemos traballar perfectamente por videoconferencia, con ferramentas na nube”, conta a guionista e membro de AGAG Lidia Fraga, ao tempo que comenta unha enquisa do Foro de Asociacións de Guionistas Audiovisuais (FAGA) para sinalar que “o 84% dos guionistas, que é unha porcentaxe moi elevada, sufriron as consecuencias da pandemia, tanto por proxectos que se adiaron como por outros que directamente se cancelaron, e máis do 89% non puido acollerse a ningunha axuda estatal”. Como vemos, ao ser o audiovisual un sector tan interdependente os problemas son transversais aínda que haxa tarefas, como as relacionadas coa escritura ou a posprodución, que poden desenvolverse na casa con relativa facilidade. A directora e produtora Paula Cons indica precisamente que puido avanzar nesas fases nalgúns dos seus proxectos, pero parécelle especialmente preocupante a situación das persoas que traballan en rodaxes, en particular a dos actores e as actrices: “non puideron rodar durante moitísimo tempo, e son persoas que, coas contratacións que teñen, teñen moi complicado manter unha liñalidade”.
“As medidas que temos que tomar son custosas, pero puxemos nunha balanza se é peor parar unha serie e non volver a ela (como pasou noutras en España) ou redeseñar a produción para poder rematar a serie no novo contexto. Para nós foi moito máis produtivo reconsiderar iso."
Mamen Quintas
Precisamente un deses actores, Xúlio Abonjo, reivindica a necesidade de ser conscientes da condición de “curritos” das persoas que traballan na cultura: “un paisano que traballe co son, ou eu que son actor, non somos ningunha elite cultural”. No seu caso, si que notou coa pandemia unha escaseza de actividade e, no momento do traballo propiamente dito, dúas novidades que lle xeran certa preocupación. A primeira, a derivada dos test que se levan a cabo para configurar un espazo seguro nas rodaxes: “É lóxico facerse unha proba, saber que estás ben, que non podes contaxiar, e entón non hai problema cos compañeiros porque sabes que estás nese momento nunha burbulla e que podedes manter o contacto. O problema que si que tiven, como traballador, é pensar: como me saia positiva, perdo o curro”. A outra é a necesidade de facer probas desde a casa, que para el podería representar un exemplo de como se aproveitan os momentos de crise para rebaixar dereitos: “o tema de facer probas en vídeo porque estabamos confinados, creo que chegou para quedar e non me parece xusto polo evidente: teño que ter a alguén que me dea a réplica, non teño contacto co director ou directora de casting, etcétera”.
Desde o ámbito do guión, Lidia Fraga comparte en certa maneira ese medo: “a nivel Galicia, o problema que temos é que sempre existe o risco da precarización do sector, e de que aparezan prácticas pouco recomendables, como produtoras que tentan que escribas gratis ou pagarche por debaixo do prezo establecido… é un risco que agora, coa crise, existe aínda máis ca antes”. O feito de que unha parte importante das persoas que traballan no audiovisual o fagan como autónomas supuxo unha dificultade extra, que se deixou sentir con especial forza no que se refire aos eventos. Ángel Sánchez, director de Play-Doc xunto con Sara García e presidente de Proxecta, a Coordinadora Galega de Festivais de Cinema, sinala que a pandemia puxo de manifesto que moitos festivais “cunha repercusión, traxectoria e prestixio absolutamente contrastados traballan nunha situación de fraxilidade”, e subliñou que no caso do festival de Tui apostaron por conservar a súa parte presencial (pese á redución de ingresos derivada dunha redución do aforo ao 30%) como un acto de resistencia necesario: “unha cousa que tiñamos clara era que tamén había que salvar os traballadores que forman parte das estruturas do festival”.
Esas limitacións ao número de persoas que poden acudir ás salas de cine cambiaron tamén radicalmente a labor da distribución e a exhibición, como explica Milo Baños, que se dedica ás dúas actividades na empresa Baños Films: “Como era o día a día antes e como é agora? Antes soaba moito máis o teléfono”, comenta, apuntando á falta de claridade como un dos principais problemas: “Ti non tomas as mesmas decisións se tes un horizonte temporal definido ou se deixas de telo. Se nun momento determinado me din que vou poder traballar dentro de catro meses, ou de seis, eu valoro, fago os meus cálculos e sei se me vale a pena permanecer aberto ou non. Pero agora mesmo a incertidume está provocando unha paralización na toma de decisións”. Numerosas estreas están a ser aprazadas ou canceladas, con exemplos ben mediáticos como a vindeira entrega da serie de James Bond, No Time to Die, nun contexto que Baños describe como unha “tormenta perfecta” na que as distribuidoras non programan estreas por medo a non cubrir custos, e as salas atópanse coa falta do impulso que dan os títulos das majors: “Gran parte do público vive con medo e xa non vai querer ir ás salas de cine, e o que quere ir non atopa aquelo que quere ver”.
A exhibición no ámbito do asociacionismo enfróntase tamén a dificultades. Manuel Precedo, presidente da Federación de Cineclubes de Galicia e do Cineclube Padre Feijoo (que tivo a mala sorte de celebrar o seu 50 aniversario en 2020) explica que as restricións de aforo e horarios están complicando cubrir os gastos das copias: “Se o aforo é cada vez menor e só podemos facer dúas sesións en vez das tres que tiñamos, ou baixan os prezos ou temos que chegar a un acordo para facer reposicións, pero iso significa máis traballo. Date conta de que isto é un labor altruísta e estás detraendo o teu tempo de ocio facendo unha labor en pro da comunidade, e pensar que non soamente temos que programar os dous días habituais senón que temos que facer catro para que sexa rendible…”. En xeral, todo o sector comparte unha sensación de perplexidade diante das restricións de aforo para os eventos culturais, como sinala Xúlio Abonjo: “Se a un festival lle din que pode ter un número de espectadores ridículo en comparación cos que pode haber nun bus de liña…”
"Se nun momento determinado me din que vou poder traballar dentro de catro meses, ou de seis, eu valoro, fago os meus cálculos e sei se me vale a pena permanecer aberto ou non. Pero agora mesmo a incertidume está provocando unha paralización na toma de decisións”
Milo Baños, distribuidor e exhibidor.
Desde a súa perspectiva de distribuidor e exhibidor, Milo Baños explica tamén que os riscos aos que se enfrontan as empresas de cada actividade son diferentes. No primeiro caso, para el as empresas máis pequenas poden quedar polo camiño e acelerar o proceso de concentración da distribución arredor das majors. En cambio, no caso da exhibición pode estar sucedendo o contrario: “Ata agora os máis expostos eran aqueles eslabóns máis débiles, como o señor que ten un cine nunha localidade con pouca poboación. Son os que foron pechando durante unha chea de anos, e agora mesmo non é así. Agora os que máis están sufrindo son as grandes cadeas. Por que? Pois basicamente polas súas estruturas, que son inmensas: non estamos falando dun señor que traballa no seu local en propiedade, senón de locais moi caros en centros comerciais, con moitísima man de obra”. Esta situación implica que a produción tamén se vexa afectada de maneiras diferentes en función de se traballa para cinema ou para televisión e plataformas dixitais. Paula Cons, que estreou este ano A illa das mentiras combinando o formato en liña coa presenza en salas, contrapón o éxito mediático do filme co resultado económico: “A min cando me din “non, pero para ti foi unha oportunidade o tema do coronavirus, sacaches cabeza entre outras películas…”, bueno, é unha maneira de velo, pero eu o que vexo é que perdemos moitísimo diñeiro, e penso no que tería pasado noutras circunstancias, que habería que multiplicar a recadación por tres… As películas deste ano non gañan diñeiro, é imposible”.
Outro factor que variou o impacto nas empresas e persoas que traballan no audiovisual galego foi a fase na que se atopaban os proxectos nos que estaban ocupadas. No caso de Ficción Producciones víronse na obriga de deter o 13 de marzo a rodaxe de 3caminos, unha serie para Amazon Prime Video que ademais contaba coa complexidade de ter previstas gravacións en Portugal, México e Corea do Sur, ambientada en diferentes estacións e diferentes anos nos que os protagonistas realizan o camiño de Santiago. Mamen Quintas, produtora executiva da empresa, comenta que no momento de parar pensaban que paraban por unha semana, que acabou por converterse en máis de dous meses. Nesa fase aproveitaron para traballar a distancia no desenvolvemento dunha serie nova e en procesos de montaxe ou etalonaxe, e retomaron 3caminos o 25 de maio, sendo pioneiros no contexto español: “As medidas que temos que tomar son custosas, pero puxemos nunha balanza se é peor parar unha serie e non volver a ela (como pasou noutras en España) ou redeseñar a produción para poder rematar a serie no novo contexto. Para nós foi moito máis produtivo reconsiderar iso. Aínda que tivemos que asumir unha enfermeira en set todo o día, kits para todo o mundo, probas para os que veñen de fóra… esas medidas encareceron a produción pero era unha saída moito mellor que parar a serie, que si que sería unha catástrofe económica. Desde logo, aminórase o teu beneficio industrial, pero creo que si que se pode facer”.
Xa que logo, parece evidente que facer o mesmo produto audiovisual é agora máis caro. Desde un ámbito técnico como o do vestiario, Alicia Dapena (que desde a súa empresa Saturna traballou tamén en Hierro, outra das primeiras series en empezar a rodar despois do confinamento) sinala que se crean novas necesidades de tempo e de espazos, tanto nas probas como nas rodaxes. Ao traballar en contacto directo coas persoas (como pasa tamén en maquillaxe ou perruquería), as responsables de vestiario precisan lugares máis amplos e cómodos, pero tamén ter en conta as necesidades de desinfección e lavados: “Antes, por aproveitar espazos e tempos probaban ás veces dous actores ou tres á vez, para economizar… agora isto non se pode facer. Igual que se eu quito unha prenda dun actor, imaxina, un xersei: “ah, pois voullo probar agora a fulano, que seguro que lle queda ben”. Isto agora, canto menos, non é recomendable”. Ao mesmo tempo, os problemas doutros negocios afectan á labor de Saturna no proceso previo ás rodaxes: “Estes días o que me está a suceder en Santiago é que cada vez quedan menos tendas de tecidos, pecharon unha chea delas. Tes que comprar online, que ás veces está ben pero ás veces non vén a tea que precisas, cando a tocas… esas cousas que pasan cando un compra material de traballo a distancia”.
“Unha cousa que tiñamos clara era que tamén había que salvar os traballadores que forman parte das estruturas do festival”
Ángel Sánchez, codirector do Play-Doc
A estes cambios no traballo, que teñen que ver coa crise económica derivada da situación sanitaria e coas variacións normativas (a nivel local, autonómico e estatal) súmanse os que veñen das relacións internacionais do audiovisual galego, que veñen intensificándose nos últimos anos. Ángel Sánchez explica que a pandemia colleu a Play-Doc, previsto inicialmente para abril, “con practicamente toda a programación pechada, voos internacionais pechados e unha estrutura de festival completamente armada”, e esas diferenzas nas restricións entre estados (pero tamén entre comunidades e concellos) no momento de retomar a actividade causaron unha situación de estrés para os eventos. Non é o único ámbito no que sucede: Alicia Dapena participou na rodaxe da citada Chegar a casa, unha serie de CTV e a portuguesa SPi, e comenta que a súa labor nas coproducións se complica: “Cando tiña que viaxar para calquera cambio, traer e levar algo, antes collía e arrincaba, e agora teño que facer unha PCR antes de saír e cando volvo. Todo iso complica o día a día dunha produción”. 3caminos conseguiu sacar adiante a súa gravación en Portugal, pero Mamen Quintas constata as dificultades que crean as diferentes condicións da pandemia en cada lugar: “Tiñamos a coprodución pechada con Corea e México, e ao chegar o momento de ir rodar a México alí estaban no peor momento, co cal non queríamos ir; non podíamos. Era un problema para os actores e os representantes, por suposto, que non puñan en perigo aos seus representantes. Polo outro lado, os coreanos non nos querían alí, porque nós tamén estabamos nunha situación moi complexa”.
As solucións crecen tamén
Aínda así, en Ficción foron quen de solventar a imposibilidade de rodar en México e Corea ou o feito de pasar na casa os meses de primavera nos que sucedía a parte de 3caminos que estaban a rodar. “Tes que reinventarte e dicir “como podo salvar isto?”, sinala Mamen Quintas. “Tivemos que rodar eses escenarios noutras localizacións, e acudir ao VFX e a reescribir certas secuencias”, comenta respecto ao primeiro problema. Respecto ao segundo, tiveron que facer “un deseño de fotografía totalmente diferente, porque xa non tiñamos a gama cromática coa que iamos traballar”. Xa que logo, diante de todos os problemas novos que apareceron este 2020 apareceron novas aprendizaxes e ideas para solventalos, como se espera do audiovisual, que non deixa de ser unha industria creativa.
Moitas desas solucións foron poñéndose en común por diferentes redes, algunhas máis formais e outras máis informais. No caso de Mamen, conta que logo de volver arrincar coa rodaxe outras produtoras chamaban para interesarse por como estaba sendo o proceso. Alicia Dapena comenta que non teñen un gremio de técnicos de vestiario, “pero polo Facebook empezamos todos un pouco a poñer en común os nosos medos, as nosas preguntas…” e leron un montón de “literatura” de cara á seguridade no tratamento da roupa: “empezamos a falar todos de ozono, de luz ultravioleta, todos estes sistemas que nos sonaban un pouco a chino… e acabamos co Sanytol, que para min é fundamental”. Entre os novos coñecementos adquiridos na súa profesión, menciona a capacidade de desinfección do vapor ao pasar o ferro e protocolos que poderían volverse habituais: “Nunca estivo pensada nun equipo unha persoa que se ocupase da desinfección da roupa, do lavado, do mantemento. Iso faciámolo entre todos, e agora creo que sería moi interesante (digo eu, por pedir) unha persoa facendo ese traballo”.
“Si que é certo que non podemos ter grandes masas, pero para iso está o VFX, e serán partidas que teremos que orzamentar todos nos nosos plans financeiros, porque precisaremos replicar, falsear, converter… e todo iso o fai unha tecnoloxía. Todos sabemos que cada vez se usa máis en calquera rodaxe grande, e agora os pequenos teremos tamén que adaptalo ás nosas producións”.
Mamen Quintas, produtora.
Noutros casos, eses novos coñecementos teñen que ver coa organización do traballo a distancia. “Eu creo que isto nos ensina dúas cousas”, indica Mamen Quintas. “Unha é esa, que podes teletraballar, que podes viaxar menos. Aínda que o contacto físico e persoal é importantísimo para xerar lazos e outras simpatías que non deixa unha call telemática, aforras moitísimo tempo noutros sensos, de viaxe, de desprazamento…”. O outro aspecto que Mamen destaca como aprendizaxe é a capacidade de adaptación: “Neste mundo en que vivimos non sabemos por onde nos vai vir. O importante sempre é afrontar unha situación en positivo, dicir “pois veña, dun defecto vou facer un efecto, teño que redeseñarme…” e temos os medios moito máis avanzados que noutros momentos”. A imaxinación aplicada a solucionar dificultades como as da pandemia pode ser útil nun futuro, igual que houbo quen puido aplicar nesta época as solucións de momentos previos: Paula Cons conta que no caso de A Cero.5, o documental de Gonzalo Suárez no que están a traballar desde Agallas Films, se atoparon coa interrupción no medio da pandemia, “pero como Gonzalo é unha persoa con mobilidade reducida, porque está en cadeira de rodas, xa estabamos ensaiando un método de non movernos demasiado e traballar moito a distancia. Entón nese sentido estabamos preparados, porque continuar con algo ao que xa estabamos afeitos”. A xeralización desta organización a distancia pode, para Paula, ser tamén beneficioso para o audiovisual galego ao facilitar o traballo desde aquí: “Eu teño moi claro que quero vivir en Galicia, e entón había un lote de proxectos aos que tiñas que dicir que non porque estaban vinculados a Madrid, pero creo que esta situación contribuíu a que poidamos dirixir cousas para España”. No seu caso, está dirixindo unha serie documental con este método: “Eu creo que grazas a isto moitos se decataron de que se confías no traballador podes facer teletraballo, e entón así estou facendo: teño todo un equipo en Madrid e eu estou aquí en Santiago de Compostela”.
Se a xente do sector foi compartindo os seus coñecementos para axudarse mutuamente a afrontar a nova situación, as redes máis formais traballaron tamén arreo nos últimos meses, en moitos casos fortalecendo ou mellorando a súa organización. “Unha cousa clave da pandemia foi que deixou ben clara a importancia de estar unidos e ter unha voz propia”, comenta Ángel Sánchez respecto á labor de Proxecta. “Establecimos diálogos coas diferentes administracións para que todos os procesos de axudas públicas e de participación desas administracións nos festivais se flexibilizasen, para tratar de adaptarse a unha situación absolutamente excepcional”. Ademais dese diálogo institucional, a coordinadora favoreceu a procura desa unidade ao participar da creación de Pantalla, a Federación Estatal de Coordinadoras de Festivais de Cinema e Contidos Audiovisuais, e axudou a nivel interno, precisamente, a través da coordinación: o aprazamento dos festivais que participan de Proxecta e que en principio ían ter lugar no primeiro semestre do ano levou a un necesario diálogo para reorganizar un calendario no que a maioría de eventos pasaron a concentrarse nos meses de agosto e setembro: “Houbo días nos que algúns festivais coincidían, pero tentamos facer unha lectura positiva do estraño do momento e convertelo nun mes en que ías saltando de festival a festival”. Desde a AGAG, Lidia Fraga explica que os sindicatos e asociacións non pararon: “desde FAGA e desde outras asociacións seguimos negociando o estatuto do artista, os convenios de guión, seguimos incluso a nivel europeo negociando as leis de competencia…”.
“Nunca estivo pensada nun equipo unha persoa que se ocupase da desinfección da roupa, do lavado, do mantemento. Iso faciámolo entre todos, e agora creo que sería moi interesante (digo eu, por pedir) unha persoa facendo ese traballo”.
Alicia Dapena, xefa de vestiario.
A maiores da creatividade posta ao servizo de xerar estruturas e establecer protocolos ou novos métodos de traballo, a imaxinación tivo outro reto nesta nova situación: adaptar os contidos ás novas circunstancias, nas que algúns recursos de rodaxe se volven imposibles. “A forma de escribir mudou, porque agora es moito máis consciente de certo tipo de cousas. Por exemplo, unha cousa tan sinxela como unha escena na que un actor estea fumando, igual xa non é posible”, comenta Lidia, falando de que no seu caso escribiron pensando máis ca nunca nas posibilidades de produción para facer esas escenas. “As situacións de crise permítenche ter que buscar solucións imaxinativas, pensar en cousas que antes escribirías doutro xeito e para as que agora tes que buscar unha forma alternativa. Dentro do que cabe, é algo interesante”. Paula Cons explica que pensou que se restrinxiría o aspecto máis físico e as grandes secuencias con extras, algo sobre o que tamén reflexiona Alicia Dapena no que se refire ao seu traballo: “As producións que nos pillaron a Saturna desde a pandemia non son de época, entón estamos tentando que a figuración veña vestida da súa casa, porque imaxina como se complica o tinglado se temos que andar cambiando as prendas a 50 ou 100 persoas se non funcionan… Iso que antes se facía como se nada agora complícase porque tes que aproximarte a unha persoa, mirarlle a roupa que trae ou deixarlle ti, necesitas un espazo delimitado…”. Con todo, segue habendo solucións, como indica Mamen Quintas: “Si que é certo que non podemos ter grandes masas, pero para iso está o VFX, e serán partidas que teremos que orzamentar todos nos nosos plans financeiros, porque precisaremos replicar, falsear, converter… e todo iso o fai unha tecnoloxía. Todos sabemos que cada vez se usa máis en calquera rodaxe grande, e agora os pequenos teremos tamén que adaptalo ás nosas producións”.
Hai, polo tanto, cousas que son hoxe complicadas de poñer en pantalla por unha cuestión práctica. Pero, a maiores diso, hai outro factor a ter en conta: boa parte dos relatos audiovisuais traballan coa realidade. Entrará a realidade actual nos contidos ou preferimos ignorala? “Polo menos no meu caso, pedían cousas que non tivesen nada que ver. Todo o contrario, demandábase (e demándase) comedia, cousas máis lixeiras”, explica Lidia Fraga, que comenta que estaba a traballar nun proxecto no que decidiran incluír a pandemia non como tema central, senón como o contexto no que se desenvolve a historia. “Era un thriller pero no contexto do ano 2020, tal e como estamos, con máscaras, etcétera. E nese caso en concreto os executivos da cadea pedíronnos que non o incluísemos, que buscaban outra cousa. Imaxino que farían os seus estudos e pensarían que a xente ten xa dabondo coa vida real e busca unha vía de escape na ficción”. En xeral, o consenso parece ser que, ao haber cada vez unha oferta máis variada, ese contido pode trasladarse a algunha serie ou filme (Lidia menciona o éxito da francesa O colapso durante o confinamento) pero non en xeral. Mamen: “Non podemos suprimir de forma moi taxante todo o que ocorre na nosa vida, porque entón estaríamos todos facendo unha distopía”. Por se máis adiante nos apetece máis ver representada a realidade de 2020, podemos ir tomando nota do que fará falla para facelo, e comezamos por preguntarlle a Alicia Dapena polos cambios a nivel de vestiario. “Máis pixama e máis chandal”, riu ao contestar. “Isto dá para un estudo sociolóxico. Creo que está a investir moito menos cada un en roupa, todos temos suficiente na casa… As mulleres están a usar moitos menos tacóns, pero tamén se compran barras de labios, cando case non nos maquillamos porque estamos coa máscara posta todo o día”.
Os cambios nos hábitos de consumo que se dan na roupa danse tamén á hora de consumir audiovisual. Durante o confinamento o consumo televisivo en España chegou a máximos históricos, e aínda que a tendencia se moderase logo da desescalada as cifras continúan a ser maiores que as de anos anteriores. O consumo de contidos en streaming en Europa medrou un 121% respecto ao ano anterior, e diante das dificultades para ver cinema fóra da casa acelerouse a virtualización dos contidos, como puidemos observar en festivais como Carballo Interplay, que celebrou a súa edición integramente en liña este novembro (con máis de 23.000 visualizacións) ou o propio Play-Doc, que compaxinou o online co presencial. Por unha banda colaboraron con Filmin para ampliar a programación: “Dáche a oportunidade de crear comunidades, de expandirte a un público máis amplo que non ten a capacidade de estar alí presencialmente”, indica Ángel Sánchez, subliñando tamén a posibilidade de poñer en valor o catálogo de edicións anteriores a través destas ferramentas. Pola outra, entendendo a cultura en directo como algo “insubstituíble”, combinaron as actividades dentro e fóra das salas: “optamos por buscar espazos abertos que permitisen máis comodidade e que a seguridade non condicionase a experiencia”. Isto modifica tamén o carácter eminentemente local de moitas iniciativas, como apunta Manuel Precedo: “O que acontece agora co FICX de Xixón, que podes estar véndoo sen ter que marchar alí, pode ser moi interesante”, e lembra que a FECIGA xa propuxo no seu momento axudar a que os festivais circulasen a través da súa rede: “gustaríame que esa mesma estrutura que se dá con Filmin tamén puidese suceder coas copias físicas”. Deste xeito, as curtas a concurso do Festival de Cans (que tamén puideron verse na web do festival) pasaron este setembro polos cineclubes de Ourense, O Carballiño, O Barco de Valdeorras, Chantada, Cangas, Vilagarcía, Nigrán ou Vigo, ademais de polo CGAI, sumando 1050 butacas.
“Para min era importantísimo chegar a salas porque quero que as señoras me vexan, e paréceme que unha película que está feita con diñeiro público ten que chegar a elas. Teñen que vela. Teñen dereito. E non teñen por que andar facendo malabarismos, porque ademais son as que están mantendo o cine, e son un público exquisito e marabilloso”.
Paula Cons, directora.
Durante os meses de verán reforzouse a procura de alternativas ao aire libre, mesmo organizando autocines, como indica Milo Baños. Porén, apunta que o inverno en Galicia fai que as proxeccións non theatrical caian nun 90%. No seu caso o que observa é un posible cambio nas relacións entre os distintos medios de distribución: “Non creo que o obxectivo da distribución sexa manter as ventás de exhibición como se mantiñan antes, nin tampouco creo que o obxectivo de Netflix ou HBO sexa acabar coas salas de cine. Ao mellor temos que ir asistindo a un recorte no período de espera entre estreas en cine e plataformas”. Eses cambios nos medios de distribución viviunos intensamente Paula Cons coa adaptación da estrea de A illa das mentiras. Estaba previsto que chegase ás salas o 29 de maio, xusto despois de pasar polo Festival de Cans, pero ningunha das dúas cousas foi posible. Nun primeiro momento, a parte arxentina da produción facilitou que se vise na plataforma CINE.AR, vinculada ao INCAA (o seu equivalente ao ICAA). Alí chegaron aos 60.000 espectadores en moi pouco tempo, e finalmente decidiron estreala en España en Filmin. “Estreala online, a priori… buf, era renunciar ás salas, a ninguén lle entraba na cabeza que despois da plataforma puidese chegar a elas”, conta Paula. Curiosamente, o feito de non ter pasado por salas abriulles a posibilidade de participar no festival de Shanghai, onde pedían a premiere mundial, e a reacción dos medios foi moi positiva diante da estrea virtual en Filmin, onde foron número un na súa primeira fin de semana. Finalmente, conseguiron que a película pasase polo Festival de Cans (agora reubicado en setembro), polo de Donosti, polo OUFF e, tamén, polas salas galegas, con datos moi bos para as circunstancias, e numerosas sesións nas que quedou xente fóra. Para ela, isto demostra que poden facerse estreas simultáneas, “porque van para públicos distintos e o que fan é retroalimentarse pero nunca estorbarse” e porque é preciso non deixar fóra a ningún público: “Para min era importantísimo chegar a salas porque quero que as señoras me vexan, e paréceme que unha película que está feita con diñeiro público ten que chegar a elas. Teñen que vela. Teñen dereito. E non teñen por que andar facendo malabarismos, porque ademais son as que están mantendo o cine, e son un público exquisito e marabilloso”.
Cousas por facer
Os exemplos anteriores demostran que, na medida do posible, as persoas que traballan no sector foron estudando a situación e poñendo en práctica novas ideas. Con todo, ás veces hai cousas que non están na man de cada quen, senón que precisan da coordinación de moitas actividades ou da acción das institucións. Aproveitamos o feito de xuntar voces de diferentes perspectivas para ver cales son as cousas por facer neste momento, e o principal punto de encontro foi a falta de sensibilidade coa cultura percibida por parte das institucións. “Creo que isto está relacionado con que tanto arredor do audiovisual como do teatro funcionan moi ben os bulos: que estamos subvencionados, que somos uns vagos…”, comenta Xúlio Abonjo, pondo o foco na dureza das medidas para os eventos respecto ás que se deron noutros traballos: “É imposible que alguén diga que na Citroën, por exemplo, non pode estar tanta xente currando, que ten que haber, de 600 persoas, 30. E con nós pasa porque non nos consideran industria, a pesar de que os datos demostran o contrario”. Nese sentido, máis de 400 asociacións e empresas da cultura, os eventos e os espectáculos veñen de reclamar nun manifesto que se destine o 3,2% do fondo de recuperación europeo ao sector, equiparando así o apoio institucional ao 3,2% que o sector aporta ao PIB.
No referente a esa falta de sensibilidade, Ángel Sánchez resalta que algúns festivais (de cinema, pero tamén de música, danza ou artes escénicas) se viron afectados por suspensións “arbitrarias”, tomadas unilateralmente por parte dalgúns concellos sen manter un debate fondo e aportar argumentos concretos. Nese sentido, cre que a pandemia foi unha oportunidade desperdiciada para as institucións de apostar por afianzar as estruturas dos festivais galegos, que demostraron ter a capacidade “de xerar importantes transformacións sociais na nosa contorna, e tamén de xerar impacto e retorno económico ademais de fomentar a creación artística”. Manel Precedo di que desde os cineclubes o primeiro problema ao que se enfrontan é o descoñecemento da súa labor. “Eu téñome atopado con xente da administración que confunde cineclube con videoclube”, explica, e indica que, polo menos de cara ás asociacións, as institucións funcionan normalmente “a instancia de”: “Soamente temos interlocución na administración cando nós acudimos a eles, pero non ves que eles, como pasou agora coa pandemia, te chamen e che pregunten como poden botar unha man”. Con todo, tamén comenta que ás veces hai axentes industriais que tamén ignoran ou infravaloran o traballo do asociacionismo cultural.
Nese sentido, ás veces pode parecer complicado harmonizar as necesidades do audiovisual, no sentido de que acolle á vez reivindicacións que teñen que ver co artístico e outras que teñen que ver co industrial, e que inclúe as necesidades das empresas e as de traballadores por conta propia e por conta allea. Aínda así, nas conversas apareceron numerosas ideas nesas diferentes liñas que poden ser interesantes para o conxunto dun sector que, como levamos vendo, é moi interdependente. Por exemplo, Mamen Quintas sinala en xeral a necesidade de estar actualizados e preparados para posibles cambios, e para iso apunta a ferramentas como “unha Film Commission potente para seguir atraendo rodaxes”, unha política de desgravación fiscal ou o investimento en innovación tecnolóxica, que relaciona coa posibilidade de aplicar os VFX cando fose necesario nas rodaxes. Apunta igualmente á necesidade dunha maior coordinación institucional e normativa entre Galicia, España e Europa, e no referente ás axudas cre que o ICAA debería volver apostar nelas polo desenvolvemento de series. Nese mesmo ámbito, Paula Cons celebra que houbese flexibilidade por parte dos prazos de entregas e pagos de anualidades por parte das administracións, pero creo que deben contemplar o encarecemento das rodaxes e comenta a súa preocupación pola desatención nas axudas a un cinema “con certo toque de autoría pero moita vocación de chegar ao público e vocación de presuposto”, no que ela se sitúa: “Que queden fóra desas axudas nomes como Paula Ortiz, Fernando León ou Alberto Rodríguez paréceme un problema moi serio. Hai unha polarización entre o cine absolutamente de autor e o cine comercialísimo”. No referente ao guión, desde AGAG Lidia Fraga indica a necesidade de axudas á escrita individual, que axuden a guionistas, en moitos casos autónomos ou autónomas, que viron os seus proxectos cancelados ou adiados.
“Afortunadamente, no confinamento a xente foi consciente do valor que ten, non só valor intelectual e cultural, senón tamén de entreter e esquecerte por un momento das cousas máis chungas que pode ter a vida”. Xúlio Abonjo, actor.
Por outra banda, a urxencia da situación sanitaria provoca, cando menos, dúas grandes problemáticas a ter en conta á hora de pensar a acción pública ou privada sobre o conxunto do sector. A primeira é a dificultade para pensar as medidas a tomar, xa que a lóxica que puido funcionar noutras crises non se aplica necesariamente neste caso. Por exemplo, Milo Baños identifica o dos alugueres como o principal problema na actualidade para a exhibición cinematográfica, e comenta que habería que considerar se as axudas directas son a política máis efectiva: “Se ti agora mesmo recibes unha axuda e vas destinala a pagar o aluguer, quen está sendo beneficiado desa posible axuda é o propietario do local, que estaría ingresando sen sufrir esta crise, cando en realidade nos afecta a todos”. Mentres non haxa lexislación a nivel xeral que atalle os problemas globais arredor do aluguer, formula como idea “que as administracións puidesen canalizar un fluxo de entradas adquiríndoas”, algo que podería repercutir tamén en produtoras e distribuidoras. A outra gran problemática pasa pola posibilidade de que a covid-19 oculte as reivindicacións que xa eran urxentes antes da pandemia. Nese sentido, Ángel Sánchez menciona a Lei de Mecenado e Lidia Fraga comenta que o perigo de precarización do sector fai máis necesario ca nunca abordar a fenda de xénero: “As mulleres guionistas non chegamos a ser o 30%, e a porcentaxe diminúe moito máis en postos como coordinación de guión ou produción executiva. E tamén é importante potenciar que entren as novas xeracións ao sector, porque é moi pechado”.
En definitiva, os retos son moitos pero non faltan ideas para enfrontarse a eles, e, como apunta Xúlio Abonjo, o audiovisual conta cunha fortaleza extra xa que “afortunadamente, no confinamento a xente foi consciente do valor que ten, non só valor intelectual e cultural, senón tamén de entreter e esquecerte por un momento das cousas máis chungas que pode ter a vida”. Así, o sector afronta o 2021 con preocupación, pero tamén tendo demostrado en moitos casos a súa inventiva e a súa solidariedade á hora de atallar as situacións estrañas que trouxo o 2020. Esperamos que este balance nos Papeis da Academia sirva para ser conscientes das diferentes experiencias polas que pasou o audiovisual galego ultimamente, e fomentar que o ano que vén traia máis creatividade e apoio mutuo.
Nothing found.
Incentivos ao sector audiovisual: ata agora e de aquí en adiante
Incentivos ao sector audiovisual: ata agora e de aquí en adiante
No mes de novembro, nunha das mesas sectoriais sobre distribución que tiveron lugar durante o FIC Xixón, comentábase o dato de que entre o mes de marzo e novembro de 2020 485 películas cambiaran de data de estrea, e tamén que case todas esas películas que finalmente chegaban a estrearse sufrían entre un 70 e un 90% de perdas, confirmando o que apuntaba Paula Cons noutra reportaxe destes Papeis da Academia.
Durante o 2020, as diferentes institucións relacionadas coa cultura e, en particular, co audiovisual, foron aprobando algunhas medidas e incentivos que buscaban atallar os problemas que revelan estas cifras. Entre eles estivo a redefinición do concepto de “estrea comercial” de cara a flexibilizar o cumprimento dos requisitos para as subvencións a longametraxes do Instituto da Cinematografía das Artes Audiovisuais (ICAA), tamén a aparición de alianzas como a do propio ICAA con Acción Cultural Española (AC/E) e a fundación da Academia do Cine con Netflix (que aportou un millón de euros para persoas traballadoras do sector). En xeral, as medidas específicas do Ministerio de Cultura tiveron como elemento central un Real Decreto Lei de 76 millóns de euros a beneficio de artistas, produtoras, exhibidoras e pemes cinematográficas. Esas políticas ían tamén na liña de flexibilizar de prazos e requisitos para as produtoras nas axudas (por exemplo, nas de longametraxes aumentou a porcentaxe percibible no primeiro pago ata un 40% do total), e tamén incluían incentivos fiscais. Nese senso redactouse de novo o artigo 36 da Lei do Imposto de Sociedades para aumentar as deduccións por investimento en produción cinematográfica). A maiores, púxose en marcha unha liña de subvencións para salas de exhibición comercial, coa intención de sufragar gastos derivados das medidas sanitarias e de redución de aforos, e tamén unha subvención directa á SGR Audiovisual Fianzas. Ao longo do segundo semestre do ano seguiron aparecendo axudas, como as destinadas á organización de festivais, que incrementaron o presuposto nun 20% e os festivais beneficiados nun 50%.
A Xunta de Galicia tamén aprobou un Plan de Reactivación destinado a paliar os efectos da covid-19 no sector cultural e no turístico, cunha partida económica de algo máis de 3,5 millóns de euros. Algunhas das principais medidas dirixidas ao ámbito audiovisual dentro deste plan foron a adecuación dos prazos de xustificación de proxectos previamente subvencionados e, especialmente, a reformulación das convocatorias abertas para facilitar e axilizar anticipos das axudas que lles permitisen unha liquidez económica inmediata ás empresas. Dolores Meijomín, coordinadora da política audiovisual da Axencia Galega das Industrias Culturais, explica que estimaron urxente “asegurar a viabilidade de empresas e entidades xeradoras de actividade para amortiguar, na medida do posible, a paralización do sector e consecuentemente a dos seus traballadores”. En paralelo, a Agadic traballou para sacar adiante o calendario ordinario desas axudas e resolver as convocatorias pendentes, e tamén na posta en marcha dun sistema de apoio inmediato para aliviar a situación das empresas de exhibición cinematográfica activas en Galicia, que neste momento son as que máis están padecendo os efectos da pandemia. Debullamos no resto deste texto o que se sabe (e o que se agarda) de cara a 2021 por parte dos principais axentes do sector.
Institucións
A saída desa liña de axudas específica para o sector da exhibición é unha das principais novidades entre as medidas da Agadic para o ano 2021. En xeral, a cultura verá un aumento do investimento destinado pola Xunta de Galicia ao sector, xa que o conselleiro da área, Román Rodríguez, anunciou unha suba de 94 millóns de euros no orzamento. Entrando máis ao concreto, Dolores Meijomín indica que haberá tamén “un incremento na liña de creación audiovisual para promover o apoio a curtas xa rodadas e ás webseries”, e tamén subas na liña de subvencións aos festivais galegos de cinema. Adiantaba tamén que se publicará en breve a convocatoria de axudas a producións audiovisuais de contido cultural galego para 2021, que xa neste ano aumentou a súa dotación a 2,5 millóns de euros, e indicaba que a finais do primeiro trimestre sairán as convocatorias de desenvolvemento de proxectos e as de coprodución internacional para proxectos galegos en participación minoritaria. Respecto á flexibilización de prazos que se deu neste 2020, Meijomín indica que se deron “nun contexto moi excepcional, amparadas por unha normativa xeral que o permitiu”, polo que a nivel xurídico pode ser complicado que se adapten de novo os tempos. Con todo, sinalou que a Agadic “sempre está en disposición de esgotar todas as vías de solución posibles, chegado o caso”.
Desde Agadic manteñen comunicación continua co ICAA a través do grupo de traballo CÓMICA, onde se tratan axudas e outros aspectos de interese común para as comunidades que desenvolven competencias en materia audiovisual. A curto prazo, no Instituto dependente do Minsterio de Cultura non se prevén cambios nas convocatorias. Meijomín apunta que “cómpre reseñar os excelentes resultados dos proxectos galegos que se presentaron no ano 2020 tanto a longametraxes e curtametraxes do ICAA como á distribución televisiva MEDIA”, proxectos que en boa parte contaban xa co apoio da Agadic. No referente á Unión Europea, agárdase para 2021 un novo paquete de liñas de axudas a través do programa Europa Creativa e o citado subprograma MEDIA. Actualmente as bases para este novo programa marco estanse a negociar entre a Comisión Europea, o Parlamento Europeo e o Consello, e organizaranse en tres grandes bloques: audiencia, negocio e creación. Haberá que agardar ata finais de ano para saber algo máis dos cambios, das novas convocatorias e do presuposto estimado.
Televisións
Ademais do investimento dos gobernos destes diferentes niveis, as televisións públicas e privadas deberán cumprir coas obrigas da Lei Xeral de Comunicación Audiovisual, que obriga tanto as canles públicas como ás privadas a destinar parte dos seus ingresos en financiar cine europeo (un 6% no caso das públicas e un 5% no caso das privadas), producións independentes e en producións en linguas oficiais do estado. Segundo datos do último informe da Comisión Nacional dos Mercados e a Competencia, correspondente ao ano 2018 pero publicado neste 2020, a TVG é unha das televisións que máis fomenta a produción audiovisual e que cumpre coas obrigas de maneira máis clara, superando amplamente o investimento en obra europea que a lei lle require. Neste ano, a CRTVG ampliou a súa participación en proxectos cunha comisión extraordinaria para a avaliación de proxectos audiovisuais (á parte da convocada a comezos de ano), que se enmarcou dentro dun paquete de medidas deseñadaspara apoiar á industria e ao sector audiovisual. Este paquete incluíu medidas como a moratorias de prazos de entrega das producións que viron interropidas as súas rodaxes, redución dos prazos de pagamento a produtos entregados e servizos prestados ou partidas económicas para a adquisición de documentais en galego de productoras que os teñan rematados e nos que a Corporación non tivera participado con anterioridade. De cara o vindeiro ano 2021, o director da CRTVG garantía na Comisión de Control no Parlamento de Galicia a estabilidade na inversión no sector audiovisual galego por parte da corporación para o ano que vén, que estará por riba dos 36 millóns de euros.
Plataformas dixitais
Está por ver se a pandemia e o confinamento acurtaron o camiño nos cambios do consumo de contidos audiovisuais en plataformas dixitais, máis alá do que marcou o propio contexto. Máis horas na casa, máis consumo de series e películas no sofá ou na cama. Neste sentido, hai que ver como se adecúa este contexto na nova Lei de Comunicación Audiovisual, que prevé axustarse ao ordenamento xurídico contemplado pola UE en 2018. Este tomaba nota dos cambios na realidade do mercado e obrigaba ás plataformas baixo demanda que ofertaban servizos audiovisuais na rede a investir nas producións nacionais de cada país, lexislando para protexer os contidos europeos. Polo tanto, si que se marcan novos horizontes en canto ao financiamento de producións. Que cambios están previstos no anteproxecto da nova lei? Por un lado, a equiparación da obriga das plataformas dixitais (con HBO, Netflix e Amazon Prime como as maioritarias) que traballen nun ámbito estatal ou autonómico (ou que estean establecidas noutro estado membro pero ofrezan servizos a España) á dos operadores de televisión: deberán financiar cine europeo cun 5% do que xeren no noso mercado. Estas obrigas tamén deben traer de forma paralela máis transparencia nas audiencias, nos datos relativos aos suscriptores e na súa facturación a nivel nacional. Na reforma tamén se contemplan medidas de protección para as productoras independentes e cambios na obriga de reservar cota de pantalla para obra europea: o 51% para prestadores de servizo de comunicación audiovisual televisivo lineal e, no caso de plataformas VOD, o 30% do seu catálogo. Nese sentido, a normativa parece abrir novas opcións para que o audiovisual galego capte financiamento. En calquera caso, o contexto é cambiante e aos cambios normativos cóstalles avanzar á velocidade que o sector demanda, polo que será preciso seguir atendendo ás administracións, as televisións e as operadoras de vídeo baixo demanda ao longo do ano para ver como se concretan as súas medidas.
Outros proxectos: divulgación, investigación, cooperación
Outros proxectos: divulgación, investigación, cooperación
A maioría dos proxectos que acolle o audiovisual galego poden agruparse, con maior ou menor facilidade, no resto de apartados desta sección: normalmente son cine, ou televisión, ou contidos web (aínda que ás veces sexan varias cousas), e normalmente teñen unha data máis ou menos marcada para a súa finalización. Pero existen outra serie de ideas que escapan desta clasificación, nalgúns casos porque teñen un horizonte temporal máis indeterminado e noutros porque teñen máis que ver coa investigación ou as iniciativas culturais e sectoriais que coa creación en si. Neste punto abordamos algúns deles.
Un dos exemplos deste escapar ás definicións do que falabamos represéntao o Colectivo Cinema Semente, un proxecto multidisciplinar que utiliza o audiovisual para a reflexión e a transformación do rural galego, e que en concreto se centra no concello de Cortegada. O colectivo presentou a súa peza Notas sobre a habitabilidade en A Barca ver en festivais como Curtocircuito, Cans ou o Play-Doc de Tui, amosando un dos moitos pés que ten este colectivo, que quere imaxinar outras posibilidades de vivir nun espazo utilizando o cinema e o audiovisual como ferramenta de unión e comunicación cos habitantes do lugar.
Precisamente, Cinema Semente compartiu proxección en Curtocircuíto coas realizadoras Lara e Noa Castro, que fan tamén parte xunto a Noemí Parga, Raquel Álvarez, Daniel Arana e Judith Salgado doutro colectivo artístico: o Grupo Subterráneo, que naceu hai un ano e no que conviven creadores e creadoras do ámbito audiovisual e das belas artes. Unha das súas primeiras accións foi comisariar a sección Escolas no Festival Intersección, e a curto prazo seguirán traballando en novas sinerxias e conexións de cara o vindeiro ano, tanto no creativo como no curatorial, cunha convocatoria estatal de correspondencias audiovisuais que sairá neste mes de decembro e estará aberta ata mediados de 2021. A longo prazo queren realizar e colaborar nas súas propias producións como colectivo, uns obxectivos que, polo momento, están en stand-by pola covid-19.
En pausa pola pandemia están tamén as bolsas de creación que puxera en marcha MOCA, o Museo Online de Cine Autobiográfico, para fomentar a exploración audiovisual e a mirada artística dende o eu. A convocatoria das dúas bolsas que ofrecían, e que incluían dotación económica e material, está paralizada ata novo aviso, mais este proxecto de La Cinematográfica e Cafés Candelas continúa co resto da súa actividade, dedicada á creación e a investigación arredor da escritura autobiográfica, a exploración da memoria, as relacións coa familia ou a indagación no arquivo.
Precisamente, a investigación cinematográfica en Galicia continúa a ampliar a súa produción. Este 2020, o Grupo de Estudos Audiovisuais da Universidade de Santiago de Compostela organizaba a cuarta edición de CO(M)XÉNERO, o Seminario Permanente de Comunicación e Xénero, que xirou arredor dos diarios fílmicos, e nesta edición presentouse a primeira publicación que recolle unha parte das intervencións de seminarios anteriores. O libro, editado por Vía Láctea, únese así a De illas e sereas, a terceira parte dos ensaios Para unha historia do cinema en lingua galega, que coordina este grupo da USC e publica Galaxia, afondando nuns traballos de reflexión e recuperación que prevén continuar no futuro.
Tamén desde o ámbito da educación, pero neste caso no da primaria e a secundaria, se traballaba este ano arredor do audiovisual galego co nacemeno de Fiestra, unha plataforma dixital desenvolvida pola Academia Galega do Audiovisual, para traballar co cinema galego nos centros de ensino. Neste proxecto pedagóxico, que nace da necesidade do profesorado de ter materiais para traballar nas aulas, atópase un repositorio de curtas galegas seleccionadas polo seu valor educativo, que van acompañadas de materiais didácticos para traballar co alumnado, e ao que se lle augura unha boa vida na rede e a incorporación de máis obras.
No ámbito da organización do sector, este ano viu, diante das novas necesidades de cooperación e de diálogo coas institucións, o nacemento de plataformas como Pantalla (a Federación Estatal de Coordinadoras de Festivais de Cine e Contidos Audiovisuais, da que participa a galega Proxecta) ou PROMIO, a rede de cines independentes do estado español. Esta organización nace para apoiarse no seu obxectivo principal, a defensa da diversidade cinematográfica, e vela pola inclusión nas súas programacións semanais de producións independentes.
En PROMIO, que ten como presidente a Ramiro Ledo, participan salas de cine galegas como NUMAX (Santiago), DUPLEX (Ferrol) e Codex Cinema (Lugo) ao carón de referentes desta diversidade no Estado como Zumzeig (Barcelona), Cinema Truffaut (Girona) ou CineCiutat (Palma de Mallorca).
Proxectos de documental: miradas arredor do social
Proxectos de documental: miradas arredor do social
O terreo do documental e a non ficción, que vén sendo fértil no audiovisual galego nos últimos anos, acolle de cara ao ano que vén un bo número de filmes en produción, de temáticas e enfoques ben variados.
Algúns deles teñen en común, como é inevitable, o ter visto os seus plans alterados por mor das dificultades derivadas da situación sanitaria. É o caso de Onde máis doe de Manane Rodríguez, cuxa rodaxe foi retrasada a marzo do próximo ano. Este documental de Xamalú Filmes (que ten tamén en desenvolvemento unha longa de ficción de Rodríguez, Las esclavas de la casa Salvañach) recolle unha historia dura de violencia de xénero: o caso dun home que, despois de ameazar durante anos a súa ex-parella, asasina ao fillo en común co único fin de facer dano e castigar a nai.
A covid tamén retrasou a primeira toma de contacto e o inicio dos plans de rodaxe en São Paulo (Brasil) de Dúas vellas, sete gatos e tres máquinas de coser, de Marta Pérez Pereiro. Agallas Films está a cargo da produción deste filme, que contará a historia de Cris e a súa nai, as Cabana, que dende 1990 cosen e venden no seu taller familiar roupa de deseño para transexuais. Entre os outros proxectos da mesma empresa destaca A Cero.5, de Gonzalo Suárez, un filme que recolle a vida do director, quen despois do accidente que o deixou parapléxico comezou a gravar o proceso vital que o levou a xogar ao baloncesto profesional. Este documental está en última fase de edición e conta con estrearse en 2021, coa produtora deseñando unha estratexia de distribución que podería conectar coa celebración dos Xogos Paralímpicos no verán.
Agallas Films conta con outro proxecto en desenvolvemento, María Casares, a muller que viviu mil vidas, que dirixirá Xavier Villaverde. Tamén Social Docs prepara un filme centrado na vida dunha persoa galega, Fighting Barriers. Este documental de Domingo D. Docampo aborda a figura de Tomás Fábregas, un activista coruñés que loitou contra a SIDA nos Estados Unidos ata a súa morte por esta enfermidade en 1994. As primeiras imaxes do filme puideron verse no Corufest, e o aval dos festivais (se ben no outro lado do Atlántico) tamén o ten Somadrome para Behind Lucy, proxecto que xa está respaldado polo premio do Sunny Side of the Doc, un dos mercados do xénero máis importantes do mundo, e o MIPDoc Project Pitch. Este documental seguirá a catro membros do equipo científico da misión Lucy da NASA, que estudará os asteroides troianos de Xúpiter.
A maiores dos seus proxectos de ficción, Sétima Media ten en desenvolvemento o documental Patarinos, de Zeltia Outeiriño, unha coprodución coa compañía catalá Ringo Media. Esta película nace do persoal punto de vista da súa directora, que sofre un desencanto vital que a fai regresar á súa terra, Galicia. Alí, rebusca na memoria do seu tío Antonio Outeiriño, un artesán téxtil gai de Ourense que viviu intensamente nos 80 e con quen ela se identifica polos seus valores e a súa disidencia, a través del conectará de novo con ela mesma e coa súa familia. Zeitun Films tamén complementa o traballo en ficcións como Rompente coa rodaxe de Montaña ou Morte, de Pela del Álamo, que xa foi noticia en maio por conseguir rexistrar por primeira vez un oso pardo no Macizo Central ourensán e podería entrar en gravación a finais do 2021.
Toda esta produción fóra da ficción suma este ano unha chea de proxectos vinculados ao trasmedia e ao Fondo de Proxectos Culturais do Xacobeo 2021. Relacionados coa música teremos o proxecto interdisciplinario Un día espectacular do grupo Familia Caamagno (Tremendo Audiovisual), que combinará un documental ficcionado, un concerto e un videoclip. Tamén desde a música, MJ Pérez gravará o videopoema “Baixar á terra”, partindo dunha peza lírica creada por Vicente Vázquez Vidal á que a cantautora lle dará vida musical e audiovisualmente. Pola súa banda, Daniel Pardo Moroño realizará a obra Emerxencia, onde mestura danza e espazos naturais do Camiño con música de Davide Salvado e Abe Rábade. Completa esta serie de iniciativas que vinculan música e imaxe Deza Music, que producirá unha versión e un videoclip do tema “Torres de Compostela”, encargada no seu momento para o Xacobeo 99, coa Orquesta Panorama.
Tamén de caracter transmedia, pero sen relación directa coa música, aparece nese fondo Todo é cárcere, un proxecto de Eloy Enciso sobre espazos de represión franquista en Galicia que entendemos que prolonga a súa investigación para Longa noite. Na parte de proxectos puramente audiovisuais, xa publicados, que obtaron a estas axudas, temos a curta de ficción As ondas, de Ángel Filgueira (Sétima Media), a curta documental Encarnados, de Tono Arias, ou a mediometraxe Un flâneur en Compostela, de Maruxiña Film Company, que segue a Alfonso Zarauza pola súa cidade e reforza a atención mediática que xa está a recibir arredor da estrea de Ons.
Proxectos de series: os 'thrillers' e os 'biopics' dominan
Proxectos de series: os 'thrillers' e os 'biopics' dominan
Os proxectos máis destacados para televisión e plataformas que planifican a súa rodaxe en 2021 parecen ter como tendencias dominantes a investigación criminal e a reconstrución das vidas de personaxes clave na historia de Galicia.
Na primeira liña, Portocabo (Hierro, Luci, Vidago Palace) prepara para este 2021 a gravación da segunda tempada de Auga seca, despois de que en marzo de 2020 HBO adquirise para o seu catálogo a primeira parte deste thriller policiaco, converténdose así na primeira serie en lingua galega en incorporarse á plataforma dixital. Esta continuación de Auga seca estará dirixida por Toño López (Matalobos) e protagonizada por Victória Guerra, Monti Castiñeiras e Sergio Pazos. Esta produción, que continúa a colaboración da compañía portuguesa SP-i coas empresas do audiovisual galego, poderase ver como en anteriores ocasións na Televisión de Galicia e na canle portuguesa RTP.
Pola súa banda, Bambú Producciones (Fariña, Velvet, Las chicas del cable) tamén se achega ao thriller e atópase en plena rodaxe de Un asunto privado, un proxecto creado por Teresa Fernández-Valdés, Ramón Campos e Gema R. Neira e dirixido por David Pinillos e María Ripoll para Amazon Prime Video. A serie, que terá oito episodios, estará gravándose en diferentes partes de Galicia, co seu epicentro en Pontevedra, ata o mes de marzo de 2021. Esta ficción de época ía gravarse inicialmente entre Bilbao e Madrid, pero eses plans víronse trastocados pola covid. Un asunto privado sitúase na Galicia dos anos 40, onde unha moza de clase alta e con alma de detective (Aura Garrido) se propón cazar a un asasino en serie coa axuda do seu mordomo (Jean Reno). A trama mestura misterio, humor e acción e tamén contará coa interpretación galega de Carlos Villarino, Toño Casais, Nerea Portela, Adrián Ríos, Pablo Molinero ou Sara Sanz. A data de estrea, polo momento, descoñécese. Bambú Producciones tamén traballa en Jaguar, outra serie para Netflix con Blanca Suárez como protagonista.
Na liña do biopic, Ficción Producciones comezará a gravar na primeira metade do ano unha serie biográfica de oito episodios sobre Amancio Ortega, baseada no libro de Covadonga O’Shea Así é Amancio Ortega. O home que creou Zara. Este proxecto, que se atopa na fase final de preprodución, conta con guión de Ángeles González-Sinde xunto a Marisol Ferrer, Mercedes Cruz e Daniela Fejerman e vaise gravar en cidades como A Coruña, Barcelona, París, Nova York ou Lisboa. A serie estará dirixida por Norberto López-Amado para Amazon Prime Vídeo, continuando a relación de Ficción coa plataforma logo de 3caminos, e pasará polas diferentes etapas da vida de Ortega e o seu traballo en Inditex, achegando ao público a contextos como o da Coruña de posguerra ou os anos setenta.
Tamén Zenit Televisión prepara unha ficción sobre unha personaxe real, neste caso do ámbito do xornalismo e a literatura. En Sofía Casanova, a obreira do pensamento, achegarémonos á figura desta muller cunha vida longa e insólita que levou a vivir en Moscova, Londres ou Polonia, a ser actriz no Teatro Español, escritora de poesía e novela (candidata ao Nobel en 1926) ou traballar como xornalista, recoñecida especialmente polas súas crónicas de guerra. Zaza Ceballos e a directora novel Noelia M. Muíño codirixen esta miniserie de dous capítulos, na que Isabel Naveira dará vida a Casanova.
Entre o resto de proxectos de series de ficción que teñen prevista a súa realización o ano que vén, CTV ten bastante avanzada Tres flores sen piedade, unha dramedia de oito capítulos, coproducida entre Galicia e Portugal, que conta co apoio de AGADIC. No ámbito da animación, a CRTVG anunciou a súa participación na serie Trokers, de A Fonsagrada Producións, e espérase tamén poder ver Cacola, a webserie de animación en 2D ideada por David Fidalgo Omil (Homomaquia), gañador do pitching de proxectos do Carballo Interplay 2020 con esta proposta de capítulos autoconclusivos de 30 segundos con ton de comedia absurda.
Proxectos de ficción: os vindeiros pasos de nomes consolidados
Proxectos de ficción: os vindeiros pasos de nomes consolidados
Filmes en desenvolvemento de talentos novos e consolidados.
O 2020 finalizaba coa estrea en salas comerciais dunha das ficcións máis agardadas do ano: Ons, de Alfonso Zarauza (coproducida por Maruxiña Film Company e a produtora portuguesa Bando à Parte). Nunhas das numerosas entrevistas que realizaba o director para falar da súa quinta película no seu pase por festivais estatais e galegos como Márgenes ou Cineuropa, Zarauza avanzaba cales serán os seus próximos traballos. A próxima película que rodará será un thriller que leva por título A máscara, que comezará a gravar en Galicia en maio de 2021. Ao tempo, avanzaba tamén que está a traballar nun segundo filme máis complexo de cara ao 2022, Islandia. Esta coprodución internacional levará de novo ao director a unha illa (neste caso a do título), e combinará o islandés e o galego na rodaxe, que tamén terá lugar no país.
Hai apenas un par de semanas Jorge Coira (Hierro, Eroski Paraíso, 18 comidas) anunciaba a rodaxe dunha nova película, Proyecto Emperador, unha coprodución de Vaca Films coa compañía francesa Playtime que comezará a súa gravación na primavera de 2021. Esta longa, con texto de Jorge Guerricaechevarría (habitual guionista de Álex de la Iglesia ou Daniel Monzón), gravarase en diferentes lugares de Galicia ademais de en Madrid, Bilbao, Cuba ou Ámsterdam. Trátase dun thriller inspirado en feitos reais, que ten lugar dentro do mundo da espionaxe e en cuxo equipo técnico traballaran profesionais galegas como María Liaño como directora de produción ou Susana Veira e Beatriz Antelo como xefas de maquillaxe e perruquería.
Outra das producións agardadas que veremos rodarse en 2021 é a primeira longa de Álvaro Gago, Matria, que ten en previsión gravar nas Rías Baixas. Este traballo audiovisual nace da historia da súa multipremiada curtametraxe homónima e permitirá achegarnos en máis detalle á vida da súa xa coñecida protagonista, Ramona, unha traballadora da conserva que vive nun contexto laboral e persoal tenso e impredicible. O proxecto, que na fase de prepodución recibiu o nome de Algo parecido á felicidade, está producido por Matriuska, a compañía madrileña Avalon e a catalá Ringo Media. Mentres agardamos a chegada de Matria, seguiremos con atención a traxectoria da curta 16 de novembro, que vén de pasar o corte de cara aos premios Goya.
Aínda que a pandemia modificou e mudou os procesos de financiamento e produción planificados, OlloVivo continúa traballando na fase de preprodución de O corpo aberto de Ángeles Huerta (en coprodución coa portuguesa Cinemate e a catalá Fasten Films) coa previsión de comezar a rodar a finais de 2021. Durante o confinamento, tal como comentou o produtor Gaspar Broullón nunha entrevista de AGAPI, tiveron tempo para planificar e traballar sobre o papel o guión, a fotografía ou a dirección de arte deste filme de terror gótico, que adapta un relato de Xosé Luís Méndez Ferrín e conta a historia dun mestre que, a comezos do século XX, é destinado a unha aldea nas montaña que separa Galicia e Portugal. Ademais, OlloVivo está en fase de redeseño de Citizen, a súa nova colaboración con Chévere, que rodará Lucía Estévez. A obra inspirábase no Citizen Kane de Orson Welles para contar a historia de A.O., un empresario galego do téxtil que se converte nunha das persoas máis ricas do mundo a finais do século XX. A primeira versión do guión está rematada pero atópanse recalculando o financiamento. Para o ano 2021 comezarán coa produción de Cancións para a apocalipse, un documental sobre o músico Micah P. Hinson que dirixirá Fon Cortizo.
Se existe expectación por ver cara onde continúan as carreiras de Ángeles Huerta ou Fon Cortizo despois do interese espertado por Esquece Monelos ou 9 fugas, o mesmo se pode dicir de Alberto Gracia, que con O quinto evanxeo de Gaspar Hauser ou La estrella errante pasou con éxito polo circuíto de festivais. A parra, a súa terceira longa, gravarase integramente en Ferrol na próxima primavera e producirá Fílmika Galaika. Esta película, de corte máis clásico que as súas obras anteriores, contará a historia dun escritor fracasado que regresa ás súas orixes trala morte do seu pai. É un filme no que a urbe naval terá especial importancia, e para o que estivo localizando en outubro co que será o seu director de fotografía, Mauro Herce (O que arde). Outra das produtoras clave do cine galego recente, Zeitun Films, agarda rodar na primavera do próximo ano en Galicia a curta Sen ti, da libanesa Feyrouz Serhal, e da mesma directora ten en desenvolvemento a longametraxe I am here but you can’t see me.
2021 tamén trae en produción as novas longas de cineastas con traxectorias que teñen as súas raíces algo máis atrás. Por unha banda está Debuxos animados (Honeymoon), na que Enrique Otero volve á ficción dez anos despois de Crebinsky. Producida polas galegas Pulsa Control Z e Matriuska Producciones canda a compañía portuguesa Planar, esta película será un thriller con tintes de road-movie e nela participarán Javier Gutiérrez, Antonio Durán “Morris” ou María Vázquez. Pola outra, Ignacio Vilar comezará Aura 1964 (Vía Láctea Filmes). O proxecto desta película recibía en 2018 unha das axudas do programa MEDIA Europa Creativa entre máis de 300 candidaturas recibidas de entre 32 países. Das cinco produtoras do Estado español que recibiron estas axudas, Aura 1964 será o único proxecto concibido para rodarse en galego. O filme, centrado historicamente na España de 1964 e nun período no que a ditadura militar de Franco celebra os 25 anos de paz, contará a historia de Siro, un adolescente dunha aldea galega que ten que ingresar nun internado católico, no que coñecerá a amizade nun ambiente dominado polo adoutrinamento, a mentira e a vexación, en nome de Deus e da ditadura. A rodaxe, prevista para principios do ano que vén, contará entre o reparto con actores como Karra Elejalde, Antonio Durán “Morris”, Miguel de Lira, Melania Cruz e Itziar Ituño.
Pola súa parte, Abano Producións ten tamén entre mans varios proxectos. No ámbito da imaxe real, as Also Sisters (as irmás Sonia e Miriam Albert Sobrino) preparan a película Melita, na que contan a historia dunha nena xorda e un pouco rebelde que se enfronta ás consecuencias dun erro que cambia a súa vida e da súa nai para sempre. No ámbito da animación, preparan O soño da sultana, de Isabel Herguera. Este filme combinará tres historias que suceden en diferentes partes do mundo, e nas que a personaxe principal será Inés, unha directora de cine de animación. Estes filmes súmanse á expectación que xera Unicorn Wars, a que será a nova longa de Alberto Vázquez, e na que Abano colabora na produción coas francesas Autour de Minuit e Schmuby Productions e a española Uniko: neste 2020 coñeciamos o trailer deste proxecto, que dará continuidade a unha das carreiras máis premiadas do cinema galego logo dos múltiples premios (incluíndo tres Goyas) de Psiconautas, los niños olvidados, Decorado ou Birdboy. Mentres agardamos por el, poderemos ver nos meses sucesivos a curta Homeless Home, coa que Vázquez gañaba no mes de xuño deste ano o premio do xurado no Festival de Annecy e que entra na carreira polos Goya na categoría de animación xunto a El gran Corelli, do estradense Abel Carbajal e Carne, de Camila Kater (producida por Chelo Loureiro desde Abano).
Isto non é todo na animación galega. Outro filme que leva varios anos de desenvolvemento é SHKID de Fernando Cortizo (O Apóstolo), un proxecto ambicioso de Amanita Studio coa produtora mexicana Armar Media. Despois de pechar a etapa de financiamento, a película entrará no 2021 en produción coa previsión de que poida ver a luz en 2022. Esta película recolle a historia das nenas e nenos supervivintes do campo-gueto de Tezerín, que estableceron as SS durante a Segunda Guerra Mundial na República Checa. Tamén se traballará ao longo do 2021 na película O meu avó, unha coprodución de stop motion con Portugal e Francia a cargo de Caretos Film A.I.E, na que a CRTVG vén de anunciar a súa participación.
Volvendo á imaxe real, neste 2020 puidemos ver no OUFF un adianto de 37 minutos de Luarada, de Óscar Doviso, unha película que aborda a historia de Manuel Blanco “Romasanta”, o maior asasino en serie da historia documentada de España. O filme afrontou a primeira fase de rodaxe en Ourense a principios de ano, e quédanlle outras dúas etapas de gravación logo do aprazamento dunha delas pola pandemia. O produtor do filme, Marcos Vázquez, afirmaba no Festival de Ourense que a estrea se agarda para 2022. Segue tamén en produción O home e o can, a primeira longametraxe do vigués Rafa de los Arcos (Caladiño Filmes), unha metáfora da vida a través da reflexión sobre a soidade, na que Manuel Manquiña lle dará vida ao último habitante dunha aldea galega. A produtora con sede en Meira tamén ten varios proxectos en fase de desenvolvemento, como o documental O silencio herdado de Lucía Dapena (Gaitafilmes, La Selva Ecosistema Creatiu e Mayo Films) ou a película de ficción Monstro, dirixida por Andrés Goteira e protagonizada por Morris. Tamén acaba de anunciar que producirá o documental Todas as casas, no que buscan retratar o patrimonio inmobiliario galego que quedou detido no tempo, e para o que contaron cunha axuda do Xacobeo 2021, e teñen en preprodución a curta Madalenas, de Félix Brixel, e Sandwich Cat, de David Fidalgo, da que son coprodutores.
Goteira e o produtor Suso López Paz participaran na reportaxe dos Papeis da Academia 2017 centrada na xeración máis nova do audiovisual galego, onde tamén aparecían a directora Anxos Fazáns e a produtora Silvia Fuentes. Desde aquela, as dúas fundaron Sétima Media, unha cooperativa que está a desenvolver a súa primeira longametraxe: Cando toco un animal de Ángel Filgueira, unha historia sobre o poliamor, as novas sexualidades e as formas de relacionarse da xeración millenial, da que agardan poder comezar a rodar no segundo trimestre do 2021. A longo prazo, Sétima traballará o próximo ano tamén no desenvolvemento do guión e estrutura de As liñas descontinuas, a longa coa que Fazáns lle dará continuidade a A estación violenta, unha ópera prima coa que pasou por festivais como o de Sevilla ou o BAFICI de Bos Aires. Pola súa banda, o director vigués Carlos Martínez-Peñalver traballará na preprodución da súa película Trala estrela (Omen), que acaba de recibir un dos premios do Mentoring Projects do festival L’Alternativa de Barcelona.
O repaso aos proxectos en desenvolvemento do audiovisual galego complétase con Estelas, de Melgo Cinema, e San Simón, de Miramemira. Estelas é primeira longa que dirixirá o director e actor Roberto Alvite, e nace da vontade de explorar o desenvolvemento da infancia dentro de estruturas familiares en conflito. Pola súa banda, o proxecto no que Miramemira volve ao cinema despois de O que arde é unha longametraxe de Miguel A. Delgado cun marcado carácter autoral, e que se move entre dous eixos: o espazo xeográfico da Illa de San Simón na ría de Vigo e a rutina da prisión. Outros proxectos que tamén levaron axuda para a escrita de guión e aos que lle seguiremos a pista en 2021 son Así chegou a noite de Ángel Santos, que tamén producirá Miramemira, e As defensas, de Lucía Estévez.
Outras estreas: innovación e variedade fóra da ficción
Outras estreas: innovación e variedade fóra da ficción
A ficción seriada e as longametraxes (a miúdo, xogando nos límites da ficción) non son, nin moito menos, o único ámbito que dá motivos de orgullo ao audiovisual galego ultimamente.
Por exemplo, o ámbito das artes visuais e a experimentación trouxo novas tan destacadas como a recente selección dunha peza de Juan Lesta como clip para Roger e Brian Eno no proxecto Mixing Colours, e casos como este obrigan a prestar atención ao traballo do sector en espazos creativos fóra da ficción, nos que en ocasións aparecen obras que innovan na mestura entre medios, ou que nos achegan desde a divulgación ou o activismo a realidades pouco tratadas.
Nese contexto, un proxecto que xa ten levantado expectativas é Crías, un documental que recolle o autorelato da infancia e da adolescencia contada a través de diarios recollidos pola directora, Xiana do Teixeiro (Tódalas mulleres que coñezo), cuestionando así todas as outras narracións sobre a experiencia xuvenil femenina. Segundo palabras de Teixeiro no FIDBA de Buenos Aires (onde Crías levou un premio a filmes en desenvolvemento), a película está en produción e conta con estrearse para o ano que vén. Polo de agora, o proceso de traballo en colaboración con Carla Calleja no chamado Proyecto D xa deu pé ás exposicións Cultura de Dormitorio. Narraciones de Adolescencia Femenina en La Capella (Barcelona) e Yo vs. yo: Autorretrato adolescente no Matadero Madrid.
Os vínculos coa literatura (se ben neste caso non se trata de literatura privada) aparecen tamén en Os días calados do Señor Stevens, de César Souto (co-director de Os días afogados), ao que lle queda por rodar unha última parte en Estados Unidos. Este documental achéganos aos espazos e á poesía que habitou Wallace Stevens, premio Pulitzer de Literatura en 1955. Desde Matriuska Producciones agardan que poida verse rematado no 2021, continuando así a traxectoria na non ficción da produtora, que remataron este 2020 coa chegada a salas de A media voz, unha correspondencia audiovisual entre Patricia Pérez e Heidi Hassan premiada previamente en festivais como o de Málaga, o de La Habana ou o IDFA de Amsterdam.
Outra colaboración entre cineastas que chegará en 2021 é Negro púrpura, un documental de Illa Bufarda dirixido por Sabela Iglesias e Adriana Villanueva. Neste filme, que contará coa música orixinal do theremin de Paulo Pascual, investígase arredor da historia dun fungo que nace no centeo e outros cereais, e que tivo moita importancia en Galicia na primeira metade do século XX. Próxima a rematarse está tamén a longametraxe Puerto deseado, de Diana Toucedo. A directora fará parte deste documental dun xeito directo, ao embarcarse na última viaxe de traballo do seu pai, capitán dun barco pesqueiro que navega ata as augas do Atlántico sur arxentino. No proceso, que complementa un achegamento previo na curtametraxe Imágenes secretas, intenta atopar a ese home de mar que foi case sempre unha figura ausente. Toucedo tamén participa como produtora noutro proxecto: o documental O auto das ánimas, dirixido e guionizado por Pablo Lago, no que se vinculan os rituais de elaboración da augardente cun reencontro co pasado.
Tamén a produtora OlloVivo trae novidades por partida dobre para o 2021. Na primeira metade chegará Beiras: Vivir2Veces, un percorrido pola realidade actual e a historia recente a través da mirada e as reflexións de Xosé Manuel Beiras, co-dirixido por Gaspar Broullón, Pepe Coira e Jorge Coira. A maiores deste proxecto co político e intelectual galego, teñen rematada e pendente de estrea Crónicas do paraíso, a adaptación dunha peza da compañía Sarabela para a Televisión de Galicia, que prolonga o vínculo de OlloVivo co teatro despois da colaboración con Chévere en Eroski Paraíso. Para o ano que vén tamén se agarda A virxe roxa, de Marcos Nine e Recrea Films, na que se afonda no caso de Hildegart Rodríguez: esta intelectual, unha das máis destacadas nos principios do feminismo durante a Segunda República, foi asasinada mentres durmía pola súa nai en 1933. A maiores, están en proceso El tiempo del fuego, dirixida por Alexandre Cancelo (co-autor de 7 Limbos xunto a Berio Molina) e producida por Madre Films, ou Alén mar, de Andrés Sanjurjo (auxiliar de dirección en O que arde), que se atopa na fase final de montaxe. Na primeira, nárrase o acontecido na embaixada de España en Guatemala en 1980, cando un grupo de campesiños a ocuparon para chamar a atención sobre o xenocidio que estaban a sufrir. A segunda, debut de Sanjurjo na longa, é un diario de viaxe que amosa a relación dunha parella co mundo e reflexiona sobre a ausencia dunha irmá.
Ademais destas obras, no ámbito do documental hai unha serie de títulos que se deixaron ver como estreas nalgúns festivais no final deste 2020, como Nación de Muchachos: utopía o muerte, A poeta analfabeta, Augas abisais ou Os corpos. O primeiro, debut no documental de Javi Camino, presentouse en outubro no Festival de Cine de Ourense, e nel reconstrúese a historia do Circo dos Muchachos e da cidade de Benposta. Produce Vizuals Lab. Por Cineuropa pasou A poeta analfabeta,de Sonia Méndez (Cósmica Producións), que nos achega á figura dunha muller fascinante como é a poeta e activista Luz Fandiño. No caso da curtametraxe Augas abisais, Xacio Baño parte dunhas cartas atopadas para reconstruír a vida dun tío bisavó que foi obrigado a ir á Guerra Civil Española con só 17 anos. Logo de estrearse no Sheffield Doc/Fest, puido verse no FICX de Xixón, igual que Os corpos, de Eloy Domínguez Serén (Fílmika Galaica), que pasou tamén polo IDFA de Amsterdam neste mes de decembro. Neste caso, o cineasta achéganos á crueza do entroido ourensán e ás figuras dos felos e peliqueiros e tradicións como a farrapada. De Eloy Domínguez agárdase tamén a estrea en 2021 da súa curta Rompente (Zeitun Films), neste caso unha ficción que rodaba este outono na Costa da Morte e na que reflexionará sobre a paternidade primeiriza dun mariñeiro, a construcción social da masculinidade, a precariedade laboral e as responsabilidades e as obrigacións que trae a vida adulta.
Tamén remataba este ano, neste caso no verán, a rodaxe de Welcome to ma maison, que tamén sufriu as dificultades da pandemia. Esta película de Gaitafilmes, que ademais é a primeira experiencia de Andrés Goteira (Dhogs) co xénero documental, inclúe partes ficcionadas para contarnos a historia de Igor Fernández, un actor que tras un colapso emocional deixa a interpretación para investigar sobre a cinematografía e, en concreto, sobre a linguaxe non verbal das mans na filmografía do director danés Nicolas Winding Refn. Neste punto está xa rematada a montaxe, con previsión de estrearse en 2021. Un pouco máis avanzado, na fase de posprodución, está Alén da terra (Off the Earth), de Ruth Chao. Este proxecto de Somadrome, produtora afincada en Oroso especializada no documental científico e tecnolóxico, fala sobre as actividades industriais e comerciais que se están comezando a xerar arredor do espazo, fóra da Terra. O filme, coproducido pola TVG e a canle alemá Welt, ten previsto estar finalizado a finais de ano.
Estreas de televisión: a ficción galega continúa a internacionalizarse
Estreas de televisión: a ficción galega continúa a internacionalizarse
O audiovisual galego ten preparado para 2021 un bo número de estreas para as pantallas de televisión, ou máis ben para o tipo de pantalla que lle cadre, porque continúa a tendencia das nosas produtoras a traballar para as plataformas dixitais en proxectos cunha implantación internacional cada vez maior, a miúdo en colaboración con Televisión de Galicia.
Un exemplo desta tendencia é o caso de 3Caminos, dirixida por Norberto López Amado, Iñaki Mercero e Franciska Meletzky e que supón un proxecto pouco común por varios motivos. En primeiro lugar, o seu carácter internacional e transmedia: este proxecto de Ficción Producciones púxose en marcha a raíz do programa da Xunta de Galicia para promocionar o Xacobeo 2021, coa colaboración da AGADIC e da TVG, e conta tamén coa participación da alemá Beta Film. A propia trama e o reparto da serie (que terá seis capítulos e se estreará en Amazon Prime Video o 22 de xaneiro) participan desa internacionalización, xa que 3Caminos conta a historia da vida de cinco amigos (interpretados por Álex González, Verónica Echegui, Anna Schimrigk, Andrea Bosca e Alberto Jo Lee) procedentes de cinco países diferentes e unidos polo Camiño en tres momentos das súas vidas: o ano 2000, o 2006 e o 2021. Por se fosen poucas particularidades, xa contamos que 3Caminos foi pioneira en reanudar as rodaxes interrompidas pola pandemia en España, e a serie tamén representará unha excepción con respecto á política de Amazon Prime Video respecto á emisión dos seus produtos noutras canles: poderase ver na Televisión de Galicia a partir dos seis meses de terse estreado en liña.
Tamén chegará en 2021 ás plataformas, e máis concretamente a Movistar+, a esperada segunda tempada de Hierro. Portocabo coproduce xunto con ARTE France e Atlantique Productions a continuación da serie tras un éxito rotundo a nivel nacional e internacional da súa primeira entrega, que se fixo con dous Ondas, dous premios Feroz ou catro Mestre Mateo e tivo o favor do público en mercados como Francia, Alemaña ou Suíza (onde chegou a facer un 24% de share). O equipo volve contar con Alfonso Blanco como productor executivo, Jorge Coira na dirección e Pepe Coira coordinando ao equipo de guión (no que tamén traballan Fran Araújo, Carlos Portela e Araceli Gonda). Tamén repiten Candela Peña e Darío Grandinetti nos papeis protagonistas, sumando novas caras como a de Matias Varela, o actor galego-sueco nacido en Cambados e coñecido por Narcos, ou a incorporación de Antonio Durán “Morris” ao reparto cun papel secundario. Hierro volverá, así, con novas personaxes e outro caso xudicial que resolver, nunha trama na que as tensións dramáticas partirán das relacións familiares. Igual que no caso de 3Caminos, o equipo da serie foi un dos primeiros en reanudar a rodaxe despois da pandemia, cun estricto protocolo de control sanitario, e prevé a súa volta para febreiro de 2021 en Movistar+.
Tamén continúa en 2021 a sinerxia do audiovisual galego co portugués: un exemplo é a rodaxe de Chegar a casa, a primeira coproducción de CTV co país veciño, en concreto coa compañía SP-i (que participou tamén noutra coprodución galega como Auga seca). Chegar a casa será unha comedia romántica de 8 capítulos, gravada entre Arcos de Valdevez (Viana do Castelo) e Santiago de Compostela, na que se contará a historia dunha muller que volve de Galicia ao seu Portugal natal despois do fracaso do seu matrimonio. Entre o seu elenco atópanse actrices e actores ben coñecidos para a audiencia galega como Sara Casasnovas, Cristian Escuredo ou Miguel Blanco, e a audiencia portuguesa poderá ver a serie o ano que vén en RTP.
Entre os proxectos máis agardados da ficción seriada galega atópase tamén Método criminal, que ten previsto ver a luz no primeiro semestre de 2021. En novembro deste ano anunciábase o inicio da gravación desta serie dirixida por Jorge Saavedra e Ozo Perozo, e producida por Voz Audiovisual para a Televisión de Galicia. O argumento? Damián Canosa, o protagonista, ten que facerse cargo do negocio da súa familia, que resulta ser o narcotráfico, e compaxinalo co seu oficio legal xestionando un tanatorio. Como non sabe nada do asunto, busca converterse nun líder tan temido e respectado como Carmelo Matalobos… e pídelle axuda a Luís Iglesia, o actor que lle deu vida. Ademais do propio Iglesia e Miguel Canalejo como protagonistas, no elenco de Método criminal participan intérpretes como Sabela Arán, Mara Sánchez, Adrián Castiñeiras, Susana Sampedro, Carlos Villarino ou Mariana Expósito, entre outros.
Ademais destes proxectos, outro produto galego que acaba de chegar ás pantallas e marca o inicio da tempada é El desorden que dejas (Vaca Films), unha miniserie de oito episodios estreada en Netflix a comezos deste decembro. Esta serie, que nace dunha historia adaptada da novela homónima do ourensán Carlos Montero (Élite) foi gravada en lugares como A Coruña, Oleiros, Cambre, Bande, Celanova ou os canóns do Sil, entre outros. Con Inma Cuesta e Bárbara Lennie nos papeis principais, neste thriller rural participa tamén reparto galego, con caras tan coñecidas como Tamar Novas, Federico Pérez Rey, Susana Dans, Alfonso Agra ou Xosé Antonio Touriñán. A trama comeza cando unha profesora de literatura chega ao instituto Novariz para unha substitución e atopa no seu bolso unha nota que di “E ti canto vas tardar en morrer?”.
Por último, e a maiores da televisión ou as plataformas VOD, continúa en Galicia o traballo no ámbito das webseries. Á espera tamén da súa posta en aberto están, como exemplos máis destacados, Xan e Amnesia 3.0, das que se puido ver un avance online no Carballo Interplay. A primeira, dirixida por Lucía Estévez e escrita e protagonizada por Miguel Canalejo, levou o Premio a proxecto no mesmo festival en 2019, e ten como personaxe principal a un rapaz tan superado polo que o rodea que non é quen de dicir nada. Tamén se agarda a estrea de Amnesia 3.0, outro proxecto premiado en Carballo e que supón a primeira webserie interativa en lingua galega. Escrita e dirixida por Irene Pin e producida por Natalia Porca e Cristela Torres, nela a persoa espectadora pode decidir o rumbo que toma nun universo onde a memoria das persoas e o seu pasado foron borrados.
Estreas en salas e festivais: seguindo adiante entre a incertidume
Estreas en salas e festivais: seguindo adiante entre a incertidume
O 2020 foi un ano de récord no que se refire ao consumo de produtos audiovisuais. O malo é que moito dese consumo tivo que ser na casa, e non por escolla senón por necesidade, debido ás limitacións de aforo para os cinemas, que se atoparon a miúdo obrigados a deixar xente fóra. É unha situación triste, pero tamén ilusionante, porque indica que hai gana acumulada de ver cine nas salas, e para atender esa gana o audiovisual galego trae varias cousas.
Por exemplo, Dani de la Torre volverá aos cinemas con Live is Life, no que supón o seu regreso a este medio tralo éxito de crítica e público da serie La Unidad (Movistar +), dous anos despois de que A sombra da lei acadase tres Goyas. Esta nova película, que conta no guión co selo inconfundible do catalán Albert Espinosa (Pulseras rojas), comezou a súa rodaxe o pasado mes de agosto en diferentes localizacións das provincias de Ourense, Barcelona e Lugo, incluída Monforte de Lemos, vila natal do director. Producida por Atresmedia Cine, 4 Cats Pictures e Live is Life AIE, Live is Life está ambientada nos anos 80 e conta a historia dun grupo de cinco rapaces que intentan cumprir os seus soños nunha noite de San Xoán, de maneira que promete levarnos á infancia e á adolescencia e converterse nunha opción perfecta para ver en familia. Teremos a oportunidade de vela en salas en 2021, distribuída por Warner Bros Pictures España.
Tamén a produtora galega Frida Films achegará unha novidade á carteleira. En outubro de 2020 deu inicio a rodaxe de Tres, a próxima película do director catalán Juanjo Giménez, que en 2017 gañara premios coa curta Timecode en Cannes e nos Goya. Realizada en coprodución coa compañía francesa Manny Films e a lituana M-Films, Tres recolle a historia dunha deseñadora de son (interpretada por Marta Nieto) que usa a paixón polo seu traballo no estudio como refuxio diante dunha vida familiar e persoal que non vai todo o ben que podería ir. Un día, sen que ela se dea de conta, comeza a desincronizarse, como se fose unha película mal sonorizada. A gravación, que durou unhas seis semanas e estivo repartida entre A Coruña e Barcelona, contou no seu reparto coas actrices galegas Luisa Merelas e Cris Iglesias. A estrea de Tres en pantalla grande prevese para finais de 2021.
Outra das longametraxes que verá a luz en 2021 é ¿Qué hicimos mal?, de Liliana Torres. Rodada entre Galicia, Barcelona, Italia e México, parte do equipo atopábase neste último país no mes de marzo e tivo que interromper o seu traballo por mor da pandemia. Liliana Torres tamén protagoniza esta fita, na que usa a súa propia experiencia para construír unha ficción arredor dunha relación de parella rota e a reflexión sobre os erros que se cometen na vida. Esta película, producida por Matriuska, Avalon, Miss Wasabi Films, TVE, TVG e D-Raíz, está na última fase de postprodución e ten tamén no seu reparto a Xúlio Abonjo, Héctor Carballo ou Melania Cruz.
Tamén terá a súa estrea comercial o ano que vén Cuñados, a primeira longa de ficción da productora Portocabo. Esta comedia costumista e familiar céntrase nas historias disparatadas de tres cuñados unidos polo azar (Xosé Antonio Touriñán, Miguel de Lira e Federico Pérez Rey) e gravouse na provincia de Ourense o pasado mes de agosto. Ao cargo da súa dirección está Toño López, que dá o salto ao cinema logo de realizar series de éxito internacional tamén con Portocabo como Auga seca ou a versión europea do fenómeno xaponés Idol x Warrior: Miracle Tunes!
Dezaseis anos despois de León y Olvido, premiada daquela en festivais como Málaga ou Karlovy Vary, Xavier Bermúdez presenta a secuela Olvido y León. Nesta produción de Xamalú Filmes, Bermúdez volve fixar a mirada nos irmáns xemelgos Olvido (Marta Larralde) e León (Guillem Jiménez), observando a evolución da súa relación. O filme, no que tamén participa Monti Castiñeiras, gravouse integramente na provincia de Ourense e vén precisamente de abrir o seu percorrido por festivais como filme inaugural da vixésimo quinta edición do OUFF.
O de Bermúdez non é o único filme pendente de continuar ese periplo ou de estrea comercial. Na mesma situación está, por exemplo, Nación, de Margarita Ledo Andión, producida por NÓS Produtora Cinematográfica Galega. Esta película, que vén de gañar o premio á mellor dirección no Festival de Sevilla, constrúe unha investigación histórica (pero tamén visual) arredor da xeración de traballadoras da cerámica que foron ao paro logo da quebra do Grupo Empresas Álvarez e o peche da fábrica Pontesa de Arcade, mesturando o uso do arquivo coa reelaboración contemporánea da memoria.
Outro filme galego comparte con Nación a súa experimentación formal e o recoñecemento inicial da crítica: 9 fugas, de Fon Cortizo. A segunda longametraxe do director vigués é un filme costeiro, sorprendente e misterioso, poboado por unha traballadora de lonxa, un barco e un grupo de improvisadores que buscan sons do pasado para rescatar tres historias esquecidas, e vén de acadar o premio o premio ex-aequo á Mellor Película na sección Retueyos do FIC Xixón 2020.
Nunha fase anterior á de estes filmes que puideron xa verse nalgún certame atópase a longametraxe Eles transportan a morte, dirixida e guionizada por Helena Girón e o canario Samuel M. Delgado, con produción de Fílmika Galaika (Longa noite, Vikingland) e El Viaje. Esta película supón a primeira longa do tándem creativo, logo de ter pasado por festivais de todo o mundo con pezas como Sin Dios ni Santa María ou Montañas gigantes que vomitan fuego. Eles transportan a morte gravouse en 2019 entre Ourense e as Illas Canarias, e reflexiona sobre os efectos da colonización de Ámerica e da sabedoría precolonial nunha ficción mitificada e experimental, centrada na fuxida de tres tripulantes dunha expedición capitaneada por Cristobal Colón.
Na fase de montaxe está Jacinto, o novo thriller rural de Javi Camino, producido por Vizuals Lab. Unha película na que o director retoma a paixón polo terror e o humor máis trash que viramos en filmes como ¡Maldito bastardo! Nesta cinta, Pedro Brandariz interpreta a Jacinto, un home que vive nunha aldea abandonada co seu porquiño Martiño. A súa morte o día da matanza e a chegada de dúas novas veciñas estranxeiras porán o seu mundo patas arriba. Pendente de estrea comercial, aínda que xa pasou polo OUFF, está aínda Nación de muchachos, o documental que dirixiu Camino sobre o Circo de los Muchachos, tamén producido por Xabier Eirís (Vizuals Lab).
En canto á animación galega, o 2021 traeranos a ópera prima de Chelo Loureiro na dirección, Valentina, que nos conta a historia dunha nena diferente que soña con ser trapecista. Esta cinta, producida por Abano Producións, Antaruxa e El Gatoverde Producciones, atópase na fase final de postprodución. O equipo deste proxecto de animación traballaba a bo ritmo ao saír do confinamento na gravación da dobraxe e da banda sonora, na que colaboran artistas como Andrés Suárez.
